58783 IMG
31 (2)

Anita Has-Tokarz

Motyw wampira w literaturze i filmie grozy

Rozważania o Wampirze, zasadniczej figurze przestrzeni literackiej i filmowej, poprzedzić wypada wyjaśnieniem struktury znaczeniowej nazwy wampir i określeniem kontekstów kulturowych, w jakich postać ta funkcjonuje. Na gruncie słowiańskiej demonologii ludowej wampir oznacza „upiora, ducha zmarłego odstępcy, kacerza, osoby wyklętej, zbrodniarza, powracającego na świat w postaci olbrzymiego nietoperza, aby wyssać krew ludzi śpiących, którzy sami z kolei stają się wampirami”¹. Określenie wampir ma wprawdzie pochodzenie słowiańskie, jednakże upiór tak nazywany ma proweniencję znacznie starszą, bo antyczną. Praprzodków wampira szukać należy już w starożytnej Mezopotamii - u Sumerów i Akkadów, za pośrednictwem których przejęli go Hebrajczycy. U jednych i drugich nosił on nazwę - Lilith. Oprócz Biblii i Talmudu, Lilith pojawia się w Gilgameszu - starobabilońskim eposie z II tysiąclecia przed Chrystusem. W Gilgameszu, który jak wiadomo uporządkował tylko i zaadaptował dawne legendy sumeryjskie, Lilith-upiorzyca kryjąc się w koronie drzewa wierzbowego, należącego do bogini Isztar, podstępnie wabiła, a następnie mordowała mężczyzn, dopóki nie przegonił jej stamtąd bohater opowieści². Zgodnie z żydowską legendą z okresu średniowiecza Lilith - stworzona przez Boga z brudu jeszcze przed Ewą — była pierwszą żoną Adama. Zbuntowawszy się przeciwko Adamowi, od którego żądała równych praw dla siebie, oddawała się licznym diabłom, rodząc każdego dnia ponad stu demonów³.

1

   Wampir, hasło, w: Słownik mitów i tradycji kultury, pod red. W Kopalińskiego, Warszawa 1985, s. 1167.

2

   Gilgpmesz. Epos starożytnego Dwurzecza, przeł. i oprać. R. Stiller, Warszawa 1980, s. 60.

3

   Lilith, hasło w: Podręczna encyklopedia biblijna, pod red. ks. E. Dąbrowskiego, Poznań 1959, s. 727.