59501 P1240336

52

lróv, MiąeyOi zróżnicowaną szerokość i głębokość. Niekiedy na przejściu ku gladkla końcówkom kitgu znajduj* alf strefa wypełniona grupami zmień-nekierunkowych żłobków silnie ukośnych (Silnowo. Orąbezyn, Waroowo, Rzyszczawo). V wymienionych dwóch wlelocsęśoiowyoh napierśnikach    dekoracja

poszczególnych kręgów Jest odmienna w detalach. Kręgi zakończone są ma-ty ul, kolistymi mazkaml. przeznaczonymi .do wiązania ozdoby na szyi użytkownika. pfeksymalna szerokość kręgów waha alf od 2 do 3 cm. Jak informują egzemplarze dobrze zachowane, w zestawach kręgi mogły mleć    szero

kość Jednakową (Wierzchowo), albo rótną, rosnącą ku otmodowi napierśnika v Si In owo). Średnica zewnętrzna napierśnika Wierzchowskiego aa 19,5 om, wewnętrzna (otwór na szyję) - 12,9 ca; w okazie ślinowa kia odpowiednio 20,4 ca 1 10,4 cm. Całość kręgu (wraz z uszkami 1 dekoracją) była-wykonywana w odlewie.

Znaleziska napierśników odmiany A wypełniają relatywnie mały obszar pomiędzy dolna Odrą (stanowisko skrajno - Schwennenz, Kr.-Pasewalk,    NRD)

na zachodzie, Wleprzą - na wschodzie oraz tzw. garbem pomorskim - na południu". Gros punktów znajduje się w granicach woj. koszalińskiego. Poza sskroślaayn sssięgion loty odosobnione, niepewne pod względem klasyfikacji, fragmentaryczne znalezisko z Uśclkówca nad Wartą (mapa V). Skarby z o-nowisaą    napierśników datowane są Jednolici# na V KB. Zarówno O.

Kossinna⁹⁹, jak 8. Sprockhoff¹⁰⁰ wskazują na początek togo okresu Jako czas użytkowania napierśników grupy pobrzetowej.

Pierwszy z wymienionych badaczy w gruntowny sposób wykazał ich genetyczny związek z naszyjnikami skandynawskimi (inzularno-duńskini 1    a kart -

skini), datowanymi na przełom III/IY EB oraz IV EB. Chodzi o silnio skręcane prototypy z końcaal haczykowatymi bądi ucha tymi • Z nich to Jut w IV EB rozwinęły się puste, ukośnie Żłobkowane kręgi, z uszkami lub zamknięciem zawiasowym, z centrum nordyjskiego forma ta dodarła do ujścia Odry, o czyn świadczą egzemplarze z Rzedzin, woj. szczecińskie¹ (różne co prawda w detalach od okazów duńskich). Od form ucha tych wywodzą się w prostej linii napierśniki ś rod kowopomor akie, które wyróżniają się łagodni aj szyn,    miej

ukośny a żłobkowaniem. Konkludując można stwierdzić. Ze odmiana A napierśników typu środkowopomorakiogo stanowi loaalną adaptację 1 transformację wzoru niewątpliwie zapożyczonego z kultury nordyjsklej, rozpowszechnionego w IV EB w małym stopniu równie! poza jej centrum.

Odmiana B (grupa pojezierna) obejmuj# 8 okazów, wchodzących w skłod 6 skarbów pomorskich (zest. 27). V odróżnieniu od odmiany A pół-księżycowa te kręgi połączone aą tutaj na stałe za pomocą poprzecznych Łączników; całość wykonana w odlewie. Standard to trzy kręgi (wyjątek -

^Sprockhoff 1956, t. IZ, aape *4.

"loeeiaae 1917, a. 89 a.

¹⁰⁰ Sprockhoff 1956, t. X, a, 133.

Kossinna 1917,    89-921 Sprockhoff 1932, a. 87, 88t 1937#

». 42, 43* 1956, t. Z, s. 133, t. ZZ, sepe 24« Lachowicz 1966, e, 83.

czterokręgowy egzemplarz z Błoni o) kolisto lub owalne w rzucie, w przekroju wklęsło-wypukle („wydrążono" od spodu). Powierzchnię kręgów zdobię ukośne, czasem ukośnie falisto żłobki, często szersze niż u przedstawicieli grupy pobrzeżowej. Znamienne, te ns kręgach sąsiadujących. kierunek żłobkować Jest zawsze różny. Interesujący wariant formalny reprezentują napierśniki z Będargowa i Chłop owa, w których do zewnętrznego kręgu przylega ażurowa obwódka (perforacja kolista). Natomiast w przypadku Blenle samy przywieszone do zewnętrznego kręgu luźne ozdoby spiralne. Końcówki kręgów przechodzą w trójkątne płytki, których odrębność morfologiczną podkreśla ornament w postaci grup linii poprzecznych 1 leżącego krzyża (Komorze), drobnych karbowań brzeżnych (Dzwonowo), trójkąta 1 listew poprzecznych (Kalisz Pora.). Płytki zwieńczają mocno zwinięte uszka. Jedynie w okazie z Komorze uszka są większe, z wydłużnym otworem w kształcie kropli. Wśród łączników spajająoyoh poszczególne kręgi najpopularniejsze Jest rozwiązanie potrójne (Kalisz Pora., Chłopowo, Dzwon owo), rzadsze pojedyncze (Kalisz Pora., Bienlce, Będargowo ?), wyjątkowe - podwójne i potrójne (Komorze). Średnica zewnętrzna napierśników wynosi 18-25 era, średnio* wewnętrzna - 11-15 era. Waga zachowanego prawie w całości okazu z Bienic wynosi ponad 243 g. Parametry te dają wyobrażenie o znacznej masywnoścl

ozdób.

Napierśniki odmiany B występują na pograniczu Pojezierzy Myśliborakiego. Wałeckiego 1 Drawskiego, na ograniczonym obszarze (mapa V). Do analizowanej grupy pojeziernej nawiązuje odległe geograficznie, a także zdysta** sowane morfologicznie znalezisko ze słynnego, bardzo bogatego    skarbu

sambijskiego, odkrytego w Zielonym Gaju, raj. Primorsk (dawn. Klein Dreb-nau. Kr. Plschhausen - RFSRR)^ •

Rozpiętość chronologiczną odmiany B określa wiele przedmiotów datujących, współwystępujących w skarbach. Cezury skrajne wyznaczają elementy skarbu z Kalisza Pora. (przełora IV/V EB) oraz depozytu z Chłopowa (RaC). Kulminacja użytku napierśników przypada Jednak niewątpliwie ne. wczesny V EB, tzn. podobnie Jak ozdób z grupy pobrzeżowej.

Rodowód odmiany B Jest zbliżony do wykreślonego dla odmiany A. transformacja prototypu nordyJakiego postąpiła tu Jednak dalej. Manifestuje się ona przede wszystkim zastosowaniem oryginalnie pomorskich łączników, blisko spokrewnionych z analogicznymi elementyml napierśników    typu

nad odrzańskiego. Lokalna inwencja przejawia się nadto w dodaniu zewnętrznego kręgu ażurowej obwódki, wzorowanej prawdopodobnie ns współczesny oh 1 nieco wcześniejszych luźnych ozdobach pierścleniowatyoh, przywieszanych do naszyjników.

Ogólnie traktuje się napierśniki typu środkowopomorskiego Jako wyraz oddziaływań duńskiego centrum metalurgicznego. Przeniesiona na Pomorze forma uległa przekształceniu, szczególnie wyraźnemu w przypadku odmiany B.

pa 24; Dąbrów-

Sprockhoff 1956, t. I, s. 133, 136, t. XX, oki 1966, s. 73, mapa 10 po o. 120.