59600 img827

wymaga czegoś więcej od utworzenia formalnych gramatyk na poziomie izolowanego zdania. Zaczęli oni myśleć w kategoriach gramatyk tekstowych lub dyskursywnych, zwracając uwagę głównie na semantyczne i funkcjonalne relacje międzyzdaniowe. Zainteresowało ich, na przykład, na czym polega koherencja oraz zogniskowanie uwagi i dystrybucja informacji w tekstach. Lingwistyczne, podobnie jak strukturalistyczne (literaturoznawcze i semiotyczne), ujęcia pomijały kwestię faktycznych użyć języka, a co za tym idzie - społecznych wymiarów dyskursu. Z drugiej wszakże strony, owe gramatyki dyskursu ustaliły związki między koncepcjami na temat wytwarzania wypowiedzi przyjmowanymi na gruncie psycholingwistyki oraz psychologii poznawczej.

Socjolingwistyka i pragmatyka

W tym samym czasie socjolingwistyka i pragmatyka wyłoniły się jako nowe kierunki w językoznawstwie. Niektóre z tych prac eksponowały też kwestie użyć języka, aktów mowy oraz interakcji werbalnych. Podobnie jak w przypadku „etnografii mowy”, w studiach tych nie zadowalano się jedynie formalnym opisem struktur dyskursywnych, ale podkreślano konieczność badania faktycznych zastosowań języka w zróżnicowanych społecznie i kulturowo sytuacjach.

Etnometodologia

Również pod koniec lat 60. pewien kierunek w fenomenologicznej mikrosocjologii, nazywany „etnometodologią”, zwrócił baczniejszą uwagę na szerokie pole codziennych interakcji, a zwłaszcza konwersacji. Szczegółowo rozpatrywano tu takie zagadnienia, jak zmiany osób mówiących w rozmowie albo rodzaj interakcji społecznej realizowanej poprzez wypowiedź. Ten rozwój wywarł później bardzo duży wpływ na wiele innych dyscyplin: analiza konwersacji stała się jedną z głównych sfer problemowych w ramach interdyscyplinarnych studiów nad dyskursem. Nurt ten zdołał wykształcić pewne powiązania z formalnym językoznawstwem i z kognitywnymi ujęciami tekstu, zachowując jednocześnie pewien dystans wobec klasycznych makroso-cjologicznych sposobów interpretowania zjawisk społecznych.

Psychologia poznawcza

Nieco później, we wczesnych latach 70., psychologia poznawcza i edukacyjna, zainspirowana kwestiami uczenia się i przyswajania wiedzy, zainicjowała udane i znaczące badania nad procesami mentalnymi umożliwiającymi rozumienie tekstu. Dynamiczny rozwój takich prac miał miejsce zwłaszcza w szerszych ramach, wyznaczanych przez tzw. „nauki o poznaniu” (cognitive science), w kooperacji z komputerowymi symulacjami procesów poznawczych oraz ze studiami nad sztuczną inteligencją. Jak już zasugerowaliśmy, niektóre z tych poszukiwań nawiązywały też do osiągnięć lingwistyki tekstu.

36