5 (64)

turę^u, substytut Raju, zarazem realizację ideału bloku według reguł architektury modernistycznej rządzących na Manhattanie. W r. 1936, kiedy ideologia modernizmu stała się w ZSRS podejrzana, architekci zdecydowali się na ucieczkę do wolności. Pływając rytmicznie w jednym kierunku w pływalni, własnymi siłami nadali jej ruch w przeciwną stronę. Skierowali się w stronę Nowego Jorku. tam oczekując spełnienia ideału lepszego świata. Płynąc pozostawali w swoim miejscu idealnym przez czterdzieści lat, by w 1976 r. dobić do Manhattanu i ku zgrozie stwierdzić, że komunizm dotarł do Ameryki podczas ich przeprawy.

8.0. Dyskusja

Nasuwają się pytania, związane z poszukiwaniem brzegowych parametrów określających miejsce. Odpowiedź byłaby zarazem dowodem prawdziwości (lub zaprzeczeniem) postawionych wcześniej twierdzeń (tez 1 i 2).

•    Czy można uznać, że miejsce jako fenomen skupiony dośrodkowo, nie ma (nie potrzebuje) kontekstu, który byłby istotny dla jego istnienia (teza 1)?

Tak. Na dowód trzeba przypomnieć, że miejsce jest zamknięte (ang. enclosed). W polskiej terminologii brak dobrego odpowiednika dla terminu angielskiego -może zamiast zamknięte lepiej byłoby mówić: otoczone, to znaczy wydzielone dzięki temu, co można nazwać ścianą, niekoniecznie litą, czasem bowiem wystarcza zaznaczenie kra wędzi, pole cienia, cztery slupy... Ma także określony rozmiar. Jest więc w większym lub mniejszym stopniu wyodrębnione z otoczenia. Kontekst nie ma wpływu na istnienie miejsca. Widać to w mieście, gdzie konkretne miejsca są otaczane przez obojętną nie mającą wpływu na ich istnienie, tkankę współczesnego miasta. W przypadku miejsca indywidualnego (jego granice oznaczają moje terytorium), kontekst często jest nieznany (nie wiem co tam się znajduje, nie byłem tam nigdy, rzadko tam chodzę). Postaciowośc miejsca sprawia, że zawsze wyróżnia się ono na tle. Dla każdego, kto dane miejsce uważa za (odbiera jako) miejsce, jest ono formą silną. Atrybuty pojęciowy i działań sprawiają, że to wyróżnienie z tla nie musi mieć charakteru formalnego, wizualnego, fizycznego. Szczególne, wyróżniające się pojęcia i czynności, wyodrębniają miejsce także w przestrzeni wyobrażeń. Odporność miejsca na zmiany (duch miejsca), również świadczy o jego obojętności względem otoczenia (a zatem i lokalizacji).

•    Czy miejsce może być pozbawione lokalizacji (teza 2)?

Pozytywna odpowiedź na to pytanie jest konsekwencją przyjęcia argumentacji za tezą 1. Lokalizacja nie jest istotna, nie jest konieczna dla tego, żeby miejsce powstało. Silna sfera pojęciowa projektu, usuwa na daleki plan znaczenie położenia geograficznego.

•    Czy projektowanie miejsc jest możliwe? Czy można świadomie tworzyć miejsca odczuwane jako miejsca?

Byłby to (zawsze byt) idea! osiągnięcia projektowego. To jest zadanie architekta, nie zawsze uświadamiane. Warto zauważyć, że projektowanie nie-miejsc¹ nie ma sensu.

•    Czy zamierzenie w fazie projektu (bez realizacji przestrzeni fizycznej) może być uznane za miejsce?

Założenie to jest dyskusyjne. Trzeba jednak wziąć po uwagę obecny stan społecznej świadomości, będący wynikiem powstania i popularności rzeczywistości wirtualnej. Są i w sieci Internetowej ulubione miejsca. Akceptacja takiego odbioru w dziedzinie architektury nie powinna szokować.

Literatura:

Bollnow O. F., Mensch und Raum. Stuttgart 1963

Canter D., The Psychology of Place, The Architectural Press, London 1977 Dąbrowska M., Dzienniki powojenne 1945-1949. Tom I. Wybór: T. Drewnowski, Czytelnik, Warszawa 1996

Drabczyński S. (koncepcja), Gołogórski M. (rzeźba), Pawluśkiewicz J. K. (muzyka), Pomnik Ofiar Zbrodni Katyńskiej, Wstępny opis założeń, 2007; także: film informacyjny (reż. M. Ogórek, scenariusz K. Potocka-Wolak, model P. Libiszow-ski, Patronat: SARP, Oddział Krakowski, www.sarp.krakow.pl;)

Koolhaas R., The Story of tlie Pool [w:] Delirious New York, A Retroactiue Mani-festo for Manhattan, 010 Publishers, Rotterdam 1977, s. 307-311 Lenartowicz J. K., Podstawowe pojęcia psychologii architektury - miejsce. Sprawozdania z posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział w Krakowie, Ossolineum, t. XXV/1, styczeń-czerwiec 1981, s. 135-136

Lenartowicz J. K„ Słownik psychologii architektury. Politechnika Krakowska, Kraków 2007

Norberg-Schulz Ch., Existence, Space, and Architecture, Vista, London 1971 Relph E., Place and Placelessness. Pion, London 1976

Skarga B., Innego końca świata nie będzie, Z Barbarą Skargą rozmawiają K. Janowska i P. Mucharski, Znak, Kraków 2008

Tokarczuk O., Palec Stalina [w:] Kafka, nr 3/2001, Przełomy i cenzury, s. 46-51

21

1

u Rciph Plan unit Plm-rleslntis. Pion, London 19 '6