60168 skanuj0050

wiele szkód zarówno dla praktyki życia społecznego, w tym pracy socjalnej, jak i wielu innych dyscyplin nauk społecznych¹. Z drugiej strony twierdzenie, iż jakoby zatem „nigdy nie da się całkowicie uciec od subiektywizmu”-jest tylko częściowo słuszne w tym sensie, iż wszelkie wnioski z badań: muszą mieć przecież charakter intersubiektywny.

Wielu czołowych teoretyków pracy socjalnej (np. H. P. Rickmann) utrzymuje, iż tym co powinno wyróżniać studia nad człowiekiem jest próba wejścia niejako do wnętrza jego psychiki oraz zrozumienia procesów umysłowych, dzięki którym nadaje on znaczenie otaczającej go rzeczywistości. W tym kontekście nigdy naprawdę nie dowiemy się np. dlaczego ktoś został przestępcą dopóki nie poznamy jego lęków, ambicji, zainteresowań, a także zwyczajów i standardów moralnych społeczeństwa, którego jest członkiem. Według Rickmanna elementarnymi faktami w badaniach nad człowiekiem są właśnie ludzkie myśli, uczucia, intencje itp. Są one zawsze ggg subiektywne, ponieważ odzwierciedlają stan psychiczny podmiotu, odnoszą się do jego uczuć, doświadczeń, przeżyć lob leż sposobu spostrzegania.; ' świata i zdarzeń. Mamy tu zatem do czynienia z różnorodnymi interpretacjami rzeczywistości. Tak zatem wg Rickmanna nadawanie rzeczywistości ; określonego znaczenia przez podmiot jest dla procesu poznania sprawą roz- i s trzy gającą. Jasne jest również, iż nadawanie znaczenia opiera się w podsta- j wowym wymiarze na złożonym procesie rozumienia rzeczywistości. Pod--'i miot może obserwować zdarzenia, ale obrazy, które widzi i dźwigi, które i słyszy nie muszą stanowić przedmiotu jego zainteresowań. W tym kontekście rzeczywistym przedmiotem studiów nad człowiekiem powinna być analiza rozumienia przez podmiot rzeczywistości, wgląd w jego złożone życie psychiczne. Rickmann sądzi, iż identyfikacja rozumienia powinna odbywać'się na drodze eksperymentu, obserwacji, empatii, indukcji i dedukcji itp. W istocie Rickmann opowiada się za tym, aby uczeni zajmujący się problemami pracy socjalnej starali się stosować integracyjny punkt widzomJ zarówno w zakresie ontologii, jak i epistemologii. Przy czym „intcgja*;; cyjność” nie oznacza bynajmniej np. mechanicznego połączenia różnych# scyplin dla wyłonienia przedmiotu pracy socjalnej czy rozwiązania •pro-, blemów socjalnych, a głównie merytorycznego powiązania osiągnięć tyj dyscyplin w spójną całość, za pomocą której różnego typu sytuacje możną#; adekwatnie opisać [zob. Rickmann 1967].

Sądzić należy, iż wartość poglądów Rickmanna, polega na próbie glębśzg analizy problemów pracy socjalnej, a także poszukiwaniu potencjalnych sjj —

³ Podobną hipotezę co do „historycznie błędnego paradygmatu diagnozy rzeczywistości;^ chowawczej" oraz wynikających z niej konsekwencji dla kształtowania zachowań MzkkhjwK jął m.in. J. Szczepański (1981].

ich rozwiązania. Wyraźnie podkreślił on również rolę doświadczeń oraz sił tkwiących w osobowości pracownika socjalnego; dostrzegł znaczenie różnorodności oraz złożoności czynników wpływających na ludzkie rozumienie sytuacji, motywacji do działań, niezadowolenia z własnej roli; a przede wszystkim pokazał iluzoryczność oraz ograniczenia poznania rzeczywistości przez nauki społeczne.

W tym kontekście sądzić należy, iż zastosowanie terminów „znaczenie" oraz „rozumienie” do pracy socjalnej daje szansę dokładniejszego przyjrzenia się poglądom w tym zakresie zarówno pracowników socjalnych, jak i podopiecznym, na podstawie których możliwa byłaby jakakolwiek ich modyfikacja. Ponadto analiza „znaczenia” oraz „rozumienia” powinna znajdować się na czele elementarnych metod pracy wszelkich instytucji socjalnych, zbliżając zatem tak rozumianą naukę do praktyki pracy socjalnej. W ten sposób Rickmann próbuje wyeliminować silne poczucie zagubienia lub nawet poczucie winy, jakiego doświadczają pracownicy socjalni z powodu bądź to oskarżeń pracy socjalnej o brak statusu nauki, bądź jej oderwania • od praktyki (szerzej o humanistycznej epistemologii była mowa na ss. 90-

plpo).

Praca socjalna i jej kreatywny wymiar (jako sztuki)

r. Jest rzeczą oczywistą, iż budowanie wiedzy na temat pracy socjalnej i wymaga przyjęcia (w sposób jawny lub ukryty) określonej koncepcji ^natury ludzkiej. Bez wyraźnej w tym zakresie koncepcji n?e będzie możliwa Konstrukcja spójnej teorii pracy socjalnej, a w konsekwencji również zmiana praktyki. Dotychczasowe teorie pracy socjalnej, w zasadzie nie wypracowały gpkiej koncepcji, choć przecież stanowi ona jej istotę. Niewiele również pracy socjalnej pomogły tutaj psychologia czy antropologia. Z drugiej strony ponieważ praktyka, a także określone koncepcje pracy socjalnej, których wśtota zawiera się w pomaganiu, wspieraniu oraz rozumieniu innych ludzi, są jjjiąogól starsze niż wiele nauk społecznych - stąd być może to praca socjalna Epwinna rozważyć możliwość dopełnienia czy też pogłębienia nauk społecz-ffeęh określonymi koncepcjami rozumienia natury ludzkiej, tudzież społecz-jjpj rzeczywistości.

IpByć może, iż takim wartym uwagi i specyficznym dla pracy socjalnej paradygmatem jest jej kreatywny charakter, ale również rola jaką dla jfeacy socjalnej może odegrać analiza stricte literatury i sztuki. Cytowany już Bfekmann sądzi, iż studia nad sztuką mogą zarówno dopełnić naszą Ipiedzę w dziedzinie nauk społecznych, jak i pogłębić nasze rozumienie patery ludzkiej [ibid., s. 85].