60647 IMG02 (6)

I, Sf&TKArflA 2T Zf\G)YTKfii^\ " ££g    1993

MEBLE ZABYTKOWE

VII. MEBLE KLASYCYSTYCZNE

fW ntensywne prace wykopaliskowe prowadzone przez Angli-/ I ków, Francuzów, Niemców i Włochów od drugiej połowy i JL XVIII w. zaowocowały doniosłymi odkryciami archeologi-I cznymi. Na ich bazie powstawały liczne publikacje, traktujące o I kulturze antycznej. Ogromną popularność zyskała praca Ges-' chichte der Kunst des Altercums, wydana przez niemieckiego badacza i teoretyka sztuki Johanna J. Winckelmanna (1717—1768). W latach sześćdziesiątych XVIII w. szerokie zainteresowanie sztuką starożytną Grecji i Rzymu, połączone z narastającym znu-żfnipm nipspolcnjn^ j wybujała dekoracyjnością stylu rokoka, spowodowało w sztuce francuskiej zwrot ku formom klasycznym. Architekci i dekoratorzy tworzyli projekty i wydawali wzorniki ornamentalne w duchu klasycyzmu. Należał do nich Jean Fran-cois Neufforge (1714-1791), publikujący w latach 1756-1780 kolejne tomy pracy Recueil elementaire d’architeccure, w której wiele miejsca poświęcił meblarstwu artystycznemu. Praw-dziwy rozkwitf eoklasycyzmu we Francji przypadał już na czasy jCT panowania następcy Ludwika XV, dlatego nadano mu miano sty-Ludwika XVI. Na rzecz rozwoju stylu pracowali też: Jean Charles Delafosse (1734-1789), autor m.in. ponad dwustu projektów mebli i Gilles Paul Cauvet (1731-1788), twórca wzornika ornamentów, wydanegoTw Paryżu w 1777 r., a także Richard de Lalonde — autor wzorników meblowych i ornamentalnych, drukowanych w latach osiemdziesiątych XVIII w. Ukształtowali oni bogaty zespół ornamentów i elementów zdobniczych o znakomitym zastosowaniu zarówno dla potrzeb architektury wnętrz, jak i dla rzemiosła artystycznego.

W meblarstwie, które w drugiej połowie XVIII w. szybko zmierzało ku formom klasycznym, wielkiego znaczenia nabrały detale architektoniczne w postaci półkolumn, pilastrów, kapiteli, fryzów, gzymsów, podkreślające tektonikę sprzętów. Obok nich wprowadzano modne wówczas motywy zdobnicze „a la greąue”, jak: meandry, rozety, wazy, liście lauru i akantu. Szeroki wachlarz wzorów klasycznych wzbogacony został w XVIII w. pogodnymi motywami koszy z kwiatami, bukietów zdobionych kokardami, serc, narzędzi ogrodniczych, trofeów myśliwskich, ptaków, a także kompozycjami figuralno-pejzażowymi w sielankowej scenerii wiejskiej. W sztuce bowiem znalazły też swoje odzwierciedlenie hasła powrotu do natury, prostoty i sentymentalizmu, propagowane przez Denisa Diderota i Jeana Jacquesa Rousseau, czołowych przedstawicieli francuskiego oświecenia. Równocześnie ze zmianami zachodzącymi we Francji kształtowały się formy neoklasycyzmu w Anglii. Wybitną postacią stał się wówczas szkocki architekt Robert Adam (1728-1792), który w 1761 r. otrzymał tytuł architekta króla Jerzego III. Pracował wspólnie z bratem Jamesem (173^Ji- /architektem i dekoratorem. W latach 1760-1770 wykonywali nroiekty wnętrz wraz z całościowym wyposażeniem i stworzyli własny styl, w którym motywy antyczne występowały w nadzwyczaj dekoracyjnych układach, charakteryzujących się wyjątkową lekkością i subtelną elegancją. Bracia Adam bvli też autorami cennych prac, w których łączyli wiedzę na temat kultury starożytnej, nabytą w okresie podróży do Włoch i Dalmacji, z praktyką zawodową znakomitych projektantów. Okres Hr>jr7Q^pm meblaripara lilmyćy stycznego w Ąpglij. przypadający na czasy panowania Ludwika XVI we Francji, łączył sie z postacią wybitnego stolarza Geor-ge’a Hepplewhite’a (?-1786). twórcy własnego stylu. Jego projekty mebli i sprzęty z lat 1775-1786 prezentowały uproszczone formy klasycystyczne, charakteryzowały się zredukowaną dekoracją, pomysłowymi rozwiązaniami konstrukcji i zaskakującą lekkością. Osramie rlziesięrjnlerie znakomitego dla meblarstwa angielskiego XVIII w. zdominowała działalność Thomasi SRera-tona (1751-18061. która stała się bazą dla rozwoju angielskich mebli mieszczansYirK w X fi! w

W latach siedemdziesiątych XVIII w. meble angielskie i francuskie nabrały cech dojrzałego neoklasycyzmu. Siedziska wyrabiano nadal w szerokim asortymencie. Zmieniły się natomiast ich

kształty. Drewniane ramy zapiecków stały sie owalne lub czworokątne. DawncTwygietc półokrągło i łagodnie schodzące ku dołowi linie oparć zachowały fotele typu ber per e en gondole i fotele do biurek. Siedziska mebli, w zależności od kształtu oparcia, bywały czworokątne, zaokrąglone, a czasem zupełnie okrągłe. Dzięki prostym liniom zmienił się całkowicie wygląd nóg sprzętów klasycystycznych. W meblarstwie stosowano wówczas zarówno podpory czworokątne, iak i nogi rncznne. kanelnwane. zawsze zwężające się ku dołowi i zakończone stopkami. Charakterystycznym elementem stała się kostka z rzeźbioną rozetą u nasady nogi mebla. Zdobione dekoracją snycerską szkielety siedzisk na wzorach francuskich malowano pod kolor boazerii bądź złocono. Zupełnie inny wyraz miały siedziska-angielskie, wykonywane z mahoniu przez Hepplewhite'a. Ich ażurowe oparcia komponowane były z owali, motywów sercowatych, tarcz bądź liści palmowych, wpisanych w owal. Meble do siedzenia z drewnianymi oparciami i wyściełanymi siedziskami, projektowane przez Sheratona, wyróżniały się zgeometryzowaną dekoracją. Lekkie, prostokątne oparcia wypełniały ażurowe, często zadziwiająco uproszczone kompozycje w układach poziomych.

W dobie klasycyzmu, obok niewielkich stolików o ściśle określonym przeznaczeniu i dużych, rozsuwanych stołów do jadalni, często stosowano wielofunkcyjne stoły mechaniczne, których pierwsze, rokokowe egzemplarze pojawiły się około połowy XVIII w. Później wyrabiano stoły prostokątne z podnoszonymi i ukośnie ustawianymi blatami, umożliwiającymi pracę w pozycji stojącej lub siedzącej. Stołem mechanicznym był również szeroko spopularyzowany table a ouwageliseuse z dwoma okrągłymi blatami, spiętrzonymi na jednym trzonie i z ruchomym lichtarzem na świece. Używano go zarówno do pracy, jak i do porannych posiłków. Modnym i wysoko cenionym meblem stało się biurko cylindryczne. Upowszechnił je wybitny stolarz pochodzenia niemieckiego Jean Henri Riesener (1734-1806), który w 1774 r. uzyskał tytuł ebenisty królewskiego na dworze Ludwika XVI. Riesener był współwykonawcą pierwszego biurka cylindrycznego, ukończonego dla Ludwika XV w 1769 r. Sprzęty tego typu miały na blacie nadstawę z szufladami i półkami, zasłoniętą półokrągłą nakrywą, przesuwaną do góry dzięki wyżłobieniom w ściankach bocznych mebla.

Duże, skrzyniowe meble klasycystyczne — sekretery, szafy, kredensy, komody — odznaczały się największą dekoracyjnością. Zdobiono je wysokiej jakości brązami, podkreślającymi podziały, płyciny i elementy nośne. Płaskie powierzchnie mebli dekorowano precyzyjnymi, barwnymi intarsjami o skomgjikowa-nych ukłqfH^{!lrh 7} frwiatńw i motvwów~ggnineiTVĆ7.nvrh- rnarkiełp-riami w typie Boulle^Ta lub kompozycjami malarskimi Elementami zdobniczymi bywały też oigalne plakiety porcelanowe z manufaktury w Seyres bądź fajansowe plakiety z pracowni sławnego, angielskiego ceramika losiaha Wedgwooda (17ik) — 1795). Obok niskich, klasycystycznych szat dwuskrzydłowych typu bas d’ armoire, szafek kątowych i komód z dwiema albo trzema szufladami, projektowano nowe odmiany sprzętów. Pojawiły sje pół-okragłe komody o trójosiowej budowie, j. szufladami pośrodku i szafkami bądź otwartymi półkami po bokach. W dobie klasycyzmu zarówno komody, jak i stoły konsolowe ulegały — analogicznym w sumie — przeobrażeniom konstrukcyjnym, mającym; na celu zwiększenie funkcjonalności mebla W drugiej połowie XVIII w. meblarstwo artystyczne w Europie| rozwijało się pod dominującym wpływem wzorów francuskich i I angielskich. Zmieniane częściowo projekty z wzorników pod! wpływem tradycji lokalnych i skromne przeważnie możliwości techniczne wykonawców stanowiły o niższym zazwyczaj poziomie artystycznym ich wyrobów. W porównaniu z pierwowzorami kanap, foteli, gerydonów, komód z paryskich pracowni L. De-lanoisa, G. Jacoba, M. Carlina i z angielskimi meblami, wykonanymi przez słynnych stolarzy, większość wytworzonych w innych krajach sprzętów klasycystycznych osiągnęła poziom prowincjonalny.    ś

Barbara Grąckowska-Ratyńska