60793 obraz4

ralne opowieść o Izydzie i Ozyrysie, a nie o Serapisie, a dedykował ją nie komu innemu tylko zwierzchniczce delfickich kapłanek, Klep wtajemniczonej przez rodziców w misteria ozyryskie. Nie inaczej rzecz się ma 7 Ozyrysem jako odrębnym bogiem w Metamorfozach nieco młodszego od Płutarcha Apulejusza.

Grób Ozyrysa na wysepce Abaton tuż koło wyspy File u pierwszej katarakty Nilu był do czasów cesarza Justyniana otoczony kultem. Wprowadzenie przez władców z dalekiej Aleksandrii urzędowej czci dla Sera-pisa nie zmieniło uroczystych obrzędów, które przebiegały niezmiennie jak dawniej, tzn. za Ramesydów.

Autorytet Serapisa umacniać miała Izyda, ale w roli małżonki Serapisa i rnatki Har-pokratesa nie była już ona dawną Eset, nieszczęsną żoną-siestrą Ozyrysa i prześladowaną przez Setecha matką Horusa. Zmieniła się ona sama i zmieniła się też ideologia jej misteriów, mianowicie dostosowała się, i to ze skrajną konsekwencją, do pewnej tendencji zarysowującej się w życiu religijnym świata hellenistyczno-rzymskiego. Polegała ona na chęci łączenia wszystkich narodowych bogów i bogiń w jedną wielką dwójkę wszech-kosmicznej pary małżeńskiej. Tę religijną postawę można by nazwnć hierogamicznym pansynkretyzmem. Poszczególne boskie stadła małżeńskie uchodziły wtedy w oczach czcicieli za przejaw jednego wielkiego — wraz ze swą Współmałżonką — Boga, wspólnego dla całej ludzkości.

Otóż bez wątpienia rację ma Franęois Cu-roont, kiedy twierdzi, że z czterech wielkich religii wschodnich, które wyruszyły na duchowy podbój Zachodu korzystając z otwartych granic i wspólnoty politycznej, najsilniejsza była religia egipska. „Z całego świata bóstw Wschodu jedynie Izyda i Serapis zachowali aż do schyłku pogaństwa swoje miejsce wielkich bóstw, jakie czcił w nich świat hellenistyczny”²⁰. Wyczuwając stosowny moment właśnie kapłani Izydy postanowili zrobić błyskotliwą karierę, płynąc na wzbierającej, wartkiej fali owego hieroga-micznego pansynkretyzmu.

Grunt został już w pewnym stopniu przygotowany przez religię staroegipską, a mianowicie przez jej skłonności synkretyczne. Grecy i Macedończycy zetknęli się z Izydą jako wielką egipską boginią, utożsamianą z Neith i Bastet²¹. „Izyda staje się, podobnie jak Hathor, wielką bcginią przyrody, pierwowzorem wszystkich kobiecych bóstw — i co odnosi się do nich, odnosi się także do niej i odwrotnie (...). Jednocześnie jednak jest Izydą dobroczynną, rozsyłającą błogosławieństwa matczyną boginią (...). «Wielka», «Matka Bogów», «Wielka Macierz»    — to

²⁰    Die orientalischen Religionen im rómischen Heidentum, Leipzig 1910, s. 96.

²¹    Por. C. Desroches-Noblecourt, cyt. wyd., s. 276.

69