60947 Re exposure of DSC03276

mógł osiągnąć, ale każdy mógł się do niego zbliżyć dzięki podporządkowaniu^ prawom i wypełnianiu powinności wobec rodziny, społeczeństw* i państwa.

;;    3. Nowt zjawisku n> rel^jj

W wielu opracowaniach znaleźć możemy tezę o głębokim kryzysie, jaki pm iywała pod koniec wieku IV i w początkach epoki hellenistycznej tradycyjni religia grecka. Przekonanie to miało oczywiście związek t teorią o załamaniu ^ polis Jako formy organizacji społeczeństwa. Jot wcześniej zygnaliiowslm słabości tej ostatniąj koncepcji, podobnie rzecz się ma z tezą o kryzyiie relijn W świetle nąjnowszyeh badań poglądu Sago nie da się bowiem obronić, tnakry. pqe pochodzące a beU«ustyczn.vd» polws potwierdzają żywotność tradycjtjnjti! Mstw greckich i rewąnayr.h a nimi instytucji oma przywiązanie Greków k praktyk religijnych odmedsksonych po przodkach.

Nie nk.qs>jihwi wątpjwriy i. Se rołifia grecka w epoce hellenistyczną) IwlBtnw j przBshuafadią. Pr SBsmwg misły thankisi twnlucyjny i wynikały w dużąj mśm z faktu, że mełu Grekom przyszło w tą epoce tyć poza strukturami pofo, m terenach należących do starych cywihzaqi. które wypracowały wyrafinowane syite- ¹ aty wĄdyne. Tb erdpwede wszystkim szakałi opieki u bóstw uniwarwląydyBit związanych bezpośrednio z ramami polis. Do takich bogów zaliczyć motna Db nizosa i bóstwa nwhiiwirjwjtikie. przede wszystkim Asklepiosa, który w epoce ; hellenistycznej faardso zyskał na znaczeniu i popularności. Zaliczał się bowm do bogów, którzy chętnie .wysłuchiwali’ próśb swoich wiernych i niósł im poa« ! nie tylko w cfaoeebie, ale we wszystkich trudnych życiowych sytuacjach.

Grek w epoce beBewistyczaej nie zwracał się już do bogów z prośbą o opiek nad ejczytą wrpóbstą, ait przede wszystkim powierzał im swoje prywzlat treski i kłopoty. Tyw wżewąppEró nadęty tłumaczyć wzrastającą popularno* bóetwwrhałwiłbtepyjdacfc i egjpekkhj, które powszechnie uważano za nką- . ce ocalenie od chorety i iswrrri (bogowie-zbawcy, gr. soter - zbawca).

CharaktgytjmŁą odą hrilfiiistyrmrj religijności jest ewolucja pcgęda czystości, które w nłigji epoki klasycznej oznaczało przede wszystkim czystość q*a|i>%eaiągwą popowe spnrjalnr obrzędy oczyBzczgjące. Teraz w więkaya | stopnia ąskat zachowania czystości rozumiany jest w kategoriach moralnydt ważna stąjąńę mtasp wyznawcy. a ode tylko drobiazgowe przestrzeganie koko. o»jg$Wptdpqmidsaśdpc» w epoce briknistycznej było identyfikowaniejeó-

popularnych przez silniejsze,u o szerszym zakresie nddgplyriH, czego zewnętrznym wyrazem było łąaetśe inńcn bogóphp. Zfw>8słiss czy Asklepios ftarupis. Proces ten rozpoczął sięjd

S Dla Greków, klOrym przyszło żyć poza granicami zhelleniiowi-[o rzeczą naturalną oddawanie czci miejscowym bogom. Tzb Oto politelzma. Jak można wywnioskować z dzieła Herok**-sli się jednak w obcych bóstwach podobieństw do rodzittJ^

bonów, co wyrażało się w określaniu ich greckimi imionami. Szczególnie wyraźni# moimi ten proce* obserwować w odniesieniu do religii egipskiej. Amon na-lywany jsit przez Herodota Zeusem, Hathor - Afrodytą a Ozyrys - Dionizosem, Afrodytą Jest tet syryjska Asztarte, a fenicki Baal pojawia się pod imieniem Hsraklssa itp. (zjawisko to określane jest mianem interpretatio Graeca, czyli .tłumaczeniem na greka'). W opoce hellenistycznej zjawisko to nasiliło się i pogłębiło, Takie zeatawianie bóstw prowadziło w wielu przypadkach do stopniowego łączenia kompetencji i wyobrażeń obcych sobie bóstw, rzadziej do przejmowania praktyk kultowych. Zjawisko to współcześni religioznawcy określają terminem zynkratyzm.

Ciekawym przykładem bóstwa synkretycznego jest Sarapis, czczony w Aleksandrii od czasów Ptolemeusza I. Bóg ten pcjawił się prawdopodobnie w rezultacie utożsamienia Ozyrysa i bóstwa Osor Hapi. Sarapis zyskał niespodziewaną popularność wśród Greków, którzy utożsamili go z Zeusem i Dionizosem, a także Asklepiosem. Temu ostatniemu Sarapis odebrał zapewne widu wyznawców, ponieważ wierzono, że podobnie jak Asklepios leczy on chorych przekazując im we śnie szczegóły kuracji.

Innym charakterystycznym przykładem bóstwa synkretycznego jest Izy da, w mitologii egipskiej uważana za siostrę-małżonkę Ozyrysa, dlatego też Grecy widzieli w nląj towarzyszkę Sarapisa. W epoce hellenistycznej identyfikowano ją z grecką Demeter i czczono jako boginię ziemi i urodząjów oraz jako opiekunkę kobiet i małżeństwa. Jednak nie jest łatwo określić naturę Izydy, bogini ta czczona była bowiem pod bardzo różnymi postaciami (miała wiele epitetów kultowych), a obrzędy ku jej czci w zależności od miejsca mogły być greckie lub egipskie. O wyobrażeniach, jakie Grecy mieli o Izydzie, świadczą tzw. aretalogie etyli hymny religijne sławiące czyny i zalety bóstwa. Dla ilustracji warto przytoczyć fragment hymnu egipskiego kapłana Iaidorosa (tekst pochodzi z epoki cesarstwa rzymskiego, ale oddąje zapewne ducha utworów wcześniejszych): .W Syrii zwą cię Astarte albo Artemidą lub Nanąją, a w Licji snów Władczynią Lete, Traty Macierzą Bogów ciebie nazywają, Hellenowie zaś Herą albo Afrodytą, Dobrą Hestią i Reą, łaskawą Demeter, a Egipcjanie Thiuis, bo ty Jedna jesteś wszystkimi boginiami, jakie czczą na ziemi* (tłum. A. Świderkówna).

U schyłku IV w. p.n.e. pojawiła się ciekawa teoria dotycząca interpretacji tradycyjnych mitów, którą badacze określają mianem euhemeryzmu. Nazwa pochodzi od imienia filozofią Euhemerosa, autora .Świętego napisu* (gr. Hiera anagraphe) czyli fikcyjnąj relacji z podróży po Oceanie Indyjskim, gdzie na jednej z zagubionych wysp znaleziono ów tytułowy napis. Informował on o czynach dawnych królów wyspy, którzy w uznaniu swoich wielkich zasług doczekali się po śmierci czci boskiąj. Owi władcy nosili znane każdemu Grekowi imiona' Uranos, Kronos 1 Zeus. Poglądy Euhemerosa i jego kontynuatorów przyczyniły się do upowszechnienia przekonania, że bogowie byli w przeszłości ludźmi, którzy dokonali nadzwyczajnych czynów 1 dlatego otoczono ich osoby kultem religijnym.

Euheraeryzm odegrał pewną rolę w kształtowaniu się kultu władców, ao tym ąjawiaku wspomniałam już w rozdziale Charakterystyka monarchii hellenistyczną).

393