61208 Obraz9

82 IX. Geneza i przyszłość państwa

obszarów sąsiednich, przez rozrost jakiejś pradawnej posiadłości. Jest to teoria patrymonialna. Państwo było postrzegane jako wła-sność tych, którzy rządzą. Ci zaś, którzy mieszkają w granicach państwa, są poddanymi władcy-właściciela. Wątek własnościowy, władzy właściciela nad rzeczą (dominium), łączący się z wątkiem politycznym, władzy publicznej (imperium), bardzo wyraziście występował we wczesnym średniowieczu. Władza publiczna w tamtych czasach związana była bezpośrednio z własnością ziemską. Wielostopniowa hierarchia lenna była zarazem hierarchią własności podzielonej. Wasale poszczególnych szczebli pełnili me tylko funkcję właścicieli w zakresie, w jakim do tej własności zostali dopuszczeni, lecz dysponowali zarazem przekazaną im władzą publiczną. Korelatem własności podzielonej miała być władza podzielona między podmioty usytuowane na kolejnych piętrach hierarchii lennej. W czasach, o których mowa, imperium i dominium ściśle się zatem dopełniały. Jednak rzeczywistość wczesnego średniowiecza nie odpowiadała w pełni teorii patrimonium. Obraz tej rzeczywistości jest raczej idealizacją panujących wtedy stosunków, jest zrekonstruowany i nazwany feudalizmem przez późniejszych historyków i filozofów. Hasłem rewolucji burżuazyjnych było zniesienie feudalnej hierarchii, własności podzielonej oraz władzy podzielonej, i wprowadzenie w sferze własności dominium jednego właściciela, a w sferze władzy - imperium jednego władcy (ludu).

pod'TjuCL,VM    \ZoT

109. Ważną - także ze wzglądu na swoje polityczne reperkusje - teorią podejmującą próbę wyjaśnienia genezy państwa jest teoria, zgodnie z którą państwo wyłoniło się jako rezultat podziału społeczeństwa na dwie zasadniczo antagonistyczne klasy społeczne, z których jedna jest, a druga nie jest.dysponentem (właścicielem) środków produkcji. Klasa niedysponująca środkami produkcji - można ją nazwać proletariatem) (od łacińskiego słowa proles - „potomek”; proletariusze to ci, którzy nie mają nic innego prócz własnych dzieci; w tradycji ruchu socjalistycznego nazwa ta obejmowała głównie robotników fabrycznych) - jest w każdym społeczeństwie liczniejsza niż grupa, do której należą środki produkcji. Jest ona też znacznie biedniejsza, uzależniona ekonomicznie od grupy nielicznych po-

i.idaczy. Z samej natury musi być wrogo usposobiona do klasy ■ h ponentów (właścicieli) środków produkcji.

110.    Skoro pojawia się naturalny, wrogi, idący w poprzek spo-l» i mstwa podział,'.mniejszość musi zadbać o swój stan posiadania, lilrzymać porządek, zachować przewagę. Nie wystarcza przewaga i konomiczna, trzeba także oprzeć się na przewadze politycznej, /dobyciu monopolu na stosowanie środków przemocy zbrojnej, odkryć państwo. Nie wyklucza to oczywiście działania innymi metodami: uzyskiwania przewagi o charakterze ideowym, kulturowym. W sumie prowadzi to do stworzenia organizacji działającej przede wszystkim w interesie tych, którzy są właścicielami środków piodukcji. iTeoria klasowego pochodzenia państwa dostarcza także wyjaśnień dotyczących istoty państwa. Każde państwo jest w myśl lej teorii organizacją panowania klasowego, istniejącą w interesie grup społecznie dominujących, kolejno: właścicieli niewolników, feudalnych posiadaczy ziemskich, burżuazji przemysłowej,^handlowej i finansowej. Jest ono, jak sądził Włodzimierz I. Lenin, „narzędziem do dławienia oporu” klas ekonomicznie wyzyskiwanych, l a znana od dawna koncepcja najpełniejszy wyraz teoretyczny znalazła w ujęciu Karola Marksa, Fryderyka Engelsa i ich licznych, aż po czasy współczesne, ideowych spadkobierców.

Wjć>ojQ_. '\JoODOjA

111.    Wedle innej jeszcze koncepcji państwo powstało w wyniku podboju (teoria podboju). Jakieś ludy uzyskiwały wobec sąsiadów przewagę ekonomiczną, a następnie militarną, i kierowane koniecz-nościami ekonomicznymi, demograficznymi, przekonaniami religijnymi lub po prostu instynktem zaboru, zagarniały obce ziemie wTaz z zamieszkałą na nich ludnością. Lud podbity musiał być utrzymany w ryzach. Zawsze bowiem istniało podejrzenie, że będzie się buntował, przeciwstawiał najeźdźcy. Trzeba było zatem stworzyć organizację, która lud ten uczyniłaby poddanym. Teoria podboju miała wielu zwolenników, także w Polsce. Sądzono na przykład, że ludem, który pojawił się na naszych ziemiach jako zwycięski, byli Sarmaci) Wedle tego mitu szlachta polska to ich potomkowie._W_wyniku podboju powstało państwo, w którym szlachta staje się w sposób naturalny stanem panującym i uzyskuje monopol na decydowanie o sprawach publicznych. Dzieje niektórych państw dają przesłanki do domnie-