61225 S7303089

BRAK SENSU

zręczni* mi używać tego wyrażenia, jej śmierć można nazwać jedynie „dobrą śmiercią". Każdy niemal, kto podczas ostatnich dwóch lat jej życia miał kontakt / Evą, czuł się wzbogacony. Kiedy pierwszy raz się dowiedziała o swojej chorobie i potem, gdy powiedziano jej o przerzutach i fatalnej prognozie, wpadała w rozpacz, ale szybko się z niej wydobywała, rzucając się do realizacji rozmaitych altruistycznych programów. Pracowała jako wolontariuszka na oddziale szpitalnym dla śmiertelnie chorych dzieci. Starannie zbadała wiele organizacji charytatywnych, by rozsądnie zadecydować o podziale swojego majątku. Gdy zachorowała, wielu starych przyjaciół zaczęło unikać kontaktu z nią. Po kolei zwróciła się do każdego z nich, by im powiedzieć, że rozumie powody ich wycofania, że nie czuje do nich urazy, ale że rozmowa z nią o tym, co do niej czują, może im być pomocna, gdy sami będą stać w obliczu własnej śmierd.

Ostatni onkolog Evy, dr L., zimny mężczyzna w okularach w drudanej oprawie, siedział za biurkiem wielkości boiska do piłki nożnej i rozmawiając z Evą, jednocześnie wypełniał na maszynie jej dokumentację. Choć z technicznego punktu widzenia był doskonałym fachowcem, Eva zastanawiała się nad zmianą lekarza, by znaleźć kogoś cieplejszego i bardziej troskliwego. Postanowiła wszakże pozostać przy nim, a za ostatni cel życiowy postawiła sobie „humanizację doktora L.". Zażądała od niego więcej czasu, domagała się, by nie pisał przy niej na maszynie i by jej słuchał. Odniosła się empatycznie do jego sytuacji: jak trudno musi mu być oglądać śmierć większości jego pacjentów - w istode, ze względu na jego specjalizację, niemal wszystkich jego pacjentów. Krótko przed śmiercią miała dwa sny, które opowiedziała zarówno mnie, jak i doktorowi L. W pierwszym dr L. był w Izraelu, ale nie mógł się zdecydować na odwiedzenie muzeum holocaustu. W drugim, na szpitalnym korytarzu grupa lekarzy (wśród nich doktor L.) bardzo szybko się od Evy oddalała. Pobiegła za nimi i powiedziała:

- No dobra, rozumiem, że nie możede sobie poradzić z moim rakiem. Prz^e" baczam wam, w porządku. To zupełnie normalne, że się tak czujecie.

Wytrwałość Evy zwyciężyła: udało jej się przełamać bariery doktora L. i ||* trzeć do niego w głęboko ludzki sposób.

Uczestniczyła w grupie wsparda dla pacjentek z przerzutami, a do końca żyda znajdowała sens w tym, że jej postawa wobec śmierci była wartośdowa innych pacjentów, którzy z jej radości życia i odwagi wobec śmierci brali pWT kład dla własnego życia i umierania. Jedna z tych pacjentek, Madeleine Salmoⁿ' wspaniała poetka, napisała wiersz, który miał zostać przeczytany na spotkaniu dla uczczenia ku pamięd Evy:

Najdroższa Evo,

Ilekroć wieje wiatr od morza.

Słony i silny,

Pamięć o tym, jak z zapałem się wspinałaś na szczyty wzgórz, I o silnej fali twojego śmiechu Zimniejsza mój ból po twoim odejściu I łagodzi myśl o własnym.

„I łagodzi myśl o własnym" pięknie wyraża znaczenie źródła sensu dla tak wielu ludzi stojących w obliczu śmierci. Pomysł, by być wzorem dla innych, zwłaszcza dla własnych dzieci, by pomóc im zmniejszyć strach przed śmiercią lub w ogóle się go wyzbyć, może aż do śmierci wypełnić życie sensem. Człowiek rozszerza swoje istnienie na własne dzieci, dzieci tych dzieci i tak dalej w wielkim łańcuchu bytu. Eva, rzecz jasna, wywarła na mnie wielki wpływ i w ten sposób uczestniczy teraz w procesie, w którym ja z kolei znajduję swój sens, przekazując jej dar moim czytelnikom.

Altruizm stanowi ważne źródło sensu dla psychoterapeutów i, rzecz jasna, dla wszystkich zawodowo zajmujących się pomaganiem innym ludziom; nie tylko angażują się w pomaganie pacjentom w ich rozwoju, lecz również zdają sobie sprawę, że rozwój jednej osoby jak rozchodząca się fala wywiera dobroczynny wpływ na wielu innych ludzi, którzy się z nią stykają. Wpływ ten jest najbardziej oczywisty, gdy chodzi o kogoś, kto ma szeroką sferę oddziaływania (nauczyciel, lekarz, pisarz, pracodawca, dyrektor; kierownik, inny terapeuta), w istode wszakże dzieje się tak w przypadku każdego pacjenta, nikt bowiem nie może w codziennym życiu uniknąć wielu spotkań z innymi ludźmi. W swojej pracy klinicznej staram się z każdym pacjentem uczynić tę sprawę jawnym obszarem dociekań; badam ich kontakty interpersonalne, zarówno bliskie, jak i przypadkowe; razem z nimi sprawdzam, czego chcą od innych i co wnoszą do ich żyda.

Wiara, że dobrze jest dawać, być użytecznym dla innych, czynić świat lepszym, jest potężnym źródłem sensu. Głęboko zakorzeniona w tradycji jude-ochrześcijańskiej została zaakceptowana jako prawda a priori przez wiele osób, które odrzucają teistyczny światopogląd.

Oddanie sprawie. „Tym, czym człowiek jest, stał się przez sprawę, którą uczynił Własną"⁴⁷. Słowa Karla Jaspersa wskazują inne ważne świeckie źródło sensu żyda I oddanie sprawie. Will Durant, filozof i historyk, napisał książkę zatytułowaną On the Meaning ofLife (O sensie iycia) złożoną z wypowiedzi wybitnych ludzi na temat sensu żyda. Praca dla jakiejś „sprawy" jest tam tematem dominującym.

We wnioskach Durant formułuje własne stanowisko:

Przyłącz się do całości, pracuj dla niej całym swoim dałem i umysłem. Sens żyda tkwi w szansie, jaką nam ono daje na stworzenie czegoś od nas większego lub na przyczynienie się do czegoś takiego. To nie musi być rodzina (choć to najprostsza i najszersza droga, jaką natura w swojej ślepej mądrośd otwiera przed najprostszą nawet duszą); to może być jakakolwiek grupa, która woła o całą ukrytą szlachetność człowieka i daje mu sprawę, dla której może pracować a która nie zniknie wraz z jego Śmiercią"⁴*.