61544 obraz1

50 Rytuały

-    umożliwia dużą płynność w zakresie liczebności grup oraz ułatwia przystąpienie do nich bez nakazu pozostania;

-    ekspresja ciała posiada wielkie znaczenie dla wyrażania oczekiwań duchowych. Przy czym każda dogmatyczna lub doktrynalna formalizacja przekonań grupy powoduje rezerwę, a nawet wzbudza sprzeciw.

Reasumując: musimy stwierdzić, że bardzo trudno udzielić odpowiedzi na pytanie postawione na początku tego podrozdziału - czy zdążamy w kierunku nowego chrześcijaństwa? Kryzys religii i zniechęcenie wobec niej dają się zauważyć pomimo ciągłego pojawiania się nowych prądów, które nie znajdują popularności wśród mas wiernych¹. W łonie Kościoła wciąż ujawnia sie niejednoznaczność działania. Próby naginania tradycyjnych rytuałów do wymogów współczesności istnieją obok tendencji zmierzających do odnowienia starych praktyk. Z pewnością wspólną troską księży pozostaje poszukiwanie „sensu” duchowego, niemniej jednak wyraża się ona posunięciami, które mogą mu zagrozić. Reakcję na nadmierną lub zbyt formalistyczną sakralizację stanowi dążność do pogodzenia wiary i życia oraz do przywrócenia wartości sakramentom. Powoduje to nieuchronne zbanalizowanie celebracji, miejsc, gestów, strojów, przedmiotów, czyli zmniejszenie skuteczności rytuałów.

Czy pod pozorem odnowy nie mamy więc do czynienia z jawną tendencją do laicyzacji pod wpływem nowoczesności? Czy poszukujemy współczesnego znaczenia sacrum? Przeanalizujemy te zagadnienia w następnym rozdziale poświęconym rytuałom świeckim i codziennym.

ROZDZIAŁ III

Rytuały świeckie i codzienne

I. Sekularyzacja

Pojęcie i proces sekularyzacji analizowaliśmy w kontekście samej religii, lecz posiadają one dużo szersze znaczenie i są przedmiotem rozmaitych wyjaśnień teologicznych oraz socjologicznych. J.-P. Si-ronneau podkreśla ścisły związek pomiędzy sekularyzacją a desakra-lizacją, które są wynikiem głębokiej emancypacji współczesnego społeczeństwa wobec instytucji religijnych. W sferze ekonomicznej doprowadziła ona do rozwoju kapitalizmu, w sferze politycznej do rozdziału Kościoła i państwa, w sferze kultury do laicyzacji szkolnictwa, autonomii badań naukowych i twórczości artystycznej. Także w dużej mierze wpłynęła na wartości indywidualne i grupowe.

Przesadą byłoby stwierdzenie, że sacrum zniknęło. Nastąpiło raczej zjawisko przeniesienia. Sacrum przejawia się w różnym stopniu, nie zawsze łatwym do rozpoznania, w pewnych przedmiotach, postawach, istotach i instytucjach. Te nowoczesne „świętości” układają się wg Sironneau na czterech podstawowych poziomach posiadających aspekty mityczne i rytualne:

- poziom przetrwania mitów - sprecyzujmy najpierw, że właściwością mitu (wedle definicji M. Eliade’a) „jest opowiedzenie historii świętej, ważnego wydarzenia, które miało miejsce w okresie legendarnych początków.” Mity tworzą pouczające modele dla ludzkich działań, a rytuały pozwalają na wpisanie czasów mitycznych w historię oraz na utrwalenie zasadniczego gestu boga lub bohatera.

Człowiek współczesny dysponuje ukrytą mitologią i przebrzmiałym rytualizmem, dlatego też wiele tradycyjnych wątków można odnaleźć we współczesnej literaturze, sztuce, kinie i w mediach, np. mity o raju utraconym, o wyspach szczęśliwych, obrzędy związane z obchodami igrzysk, walka między bohaterem pozytywnym a negatywnym w powieści przygodowej, między detektywem a przestępcą

1

Według sondażu z 1986 r. wśród zdeklarowanych katolików 60% uważało, że niekoniecznie trzeba należeć do jakiejś struktury, jak parafia czy ruch religijny, ok. 10% twierdziło, że uczestniczyło poprzedniego miesiąca w zebraniu modlitewnym lub w akcji charytatywnej.