obraz0

28 Rytuały

Ul. Dary, modlitwy, ofiary

Poprzednio omówione rytuały, przynajmniej w zakresie religijnym, stanowią często etap przygotowawczy do innych zachowań, które mogą pomóc nawiązać symboliczną więź z boskością.

Pojęcie i praktyka ofiary należą do zjawisk bardzo złożonych i stały się przedmiotem wielu sporów, teorii oraz polemik. Ograniczymy się tutaj do przedstawienia różnych typów ofiary, przywołując koncepcje kilku autorów (zob. rozdz. IV, paragraf VI). Ofiara jest (kolejno lub równocześnie) aktem pobożności, uwielbienia, zespolenia, pokuty oraz pojednania. Istnieje we wszystkich kulturach.

1.    Ofiara składana bogom, zmarłym lub świętym w wielu różnych postaciach

Mogą ją stnowić pomniki, dary z pożywienia lub napojów (libacje), cenne przedmioty, olejki, kwiaty, świece. Często dyskutowano na temat mniej lub bardziej prymitywnego charakteru tych darów. Ofiary składane zmarłym wiążą się z wierzeniami, że egzystując w tajemnym świecie, mogą oni mieć podobne potrzeby jak żyjący, a także wpływać pozytywnie lub negatywnie na nasz los. Bogów zaś trzeba sobie przede wszystkim zjednać¹ składając im ofiary, których symboliczna rola zostaje zachowana pomimo duchowego charakteru religii. Od świętych duchów niższych rangą oczekuje się wstawiennictwa u Boga i sił nadprzyrodzonych. Ofiary dziękczynne (wota) spotyka się jeszcze dość często w kościołach.

2.    Modlitwa towarzysząca ofierze

Jest zbiorowym lub osobistym kontaktem z bóstwem, polega na wezwaniu skierowanym bezpośrednio do określonego boga lub pośrednio do nieznanej, tajemnej mocy, zaświatów czy orędownika, np. świętego czy Matki Boskiej (w katolicyzmie) w celu otrzymania od nich wsparcia.

Modliłwa może być spowodowana nieszczęściem dotykającym luri lub bliskich, może zawierać prośbę o zrealizowanie życzenia lub wyni/m' uwielbienie dla bóstwa.

Uyłuiily modlitewne mają najczęściej charakter zbiorowy, jak np. modlitwy pogi/ehowe lub błagalne w przypadku nieszczęść dotykali V‘h /hlninwoAć (głód. wojna, różne plagi). Forma wyrazu, bardzo zróżnicowana, oscyluje pomiędzy zachowaniem ostentacyjnym, zawodzeniem i błagalnym uniżeniem a dyskretnym wewnętrznym i uduchowionym przeżyciem. Według pięknej definicji mistyka Grzegorza z Nyssy modlitwa jest poufną wymianą między duszą a Bogiem. W społeczeństwach laickich, pozbawionych wpływów chrześcijaństwa, modlitwa nie posiada oczywiście nigdy wyraźnie zrytualizowanego charakteru. Może jednak pojawiać się na niektórych ceremoniach w momentach skupienia.

W chwilach strachu wielu dorosłych ludzi odnajduje słowa modlitwy z dzieciństwa, nawet ci, którzy nie posiadają edukacji religijnej, mogą w trudnych momentach wyrazić nieokreślone błagania. Jeszcze bardziej uderzające są wyniki europejskiej ankiety na temat współczesnych wartości ² mówiące, że zarówno wierzący jak i niewierzący „poświęcają parę chwil na modlitwę i medytację”. A oto proporcje: katolicy 68%, protestanci 51%, ateiści 26%, wierzący, którzy nie deklarują przynależności do żadnego kościoła także 26%.

3. Pojęcie ofiary

Implikuje z jednej strony utratą czegoś wartościowego, a z drugiej zniszczenie tego, co zostało ofiarowane, niezależnie od formy obrzędu: spożycie, rozsianie, spalenie i przede wszystkim zabicie zwierzęcia lub człowieka. Dotykamy tutaj najbardziej drastycznego aspektu ofiary, którego dwa przykłady naznaczyły nasze dziedzictwo kulturowe: biblijny - ofiara Abrahama i helleński - ofiara Ifigenii. Ich wspólną cechą jest złożenie na ofiarę młodych, niewinnych ludzi, których rodzice są sprawiedliwymi i potężnymi władcami. W ten sposób ofiara staje się doniosła, nawet jeśli współczesna świadomość odbiera ją jako najbardziej niesprawiedliwą i oburzającą. Prawdą jest, że w obu wypadkach (w Biblii i wedle tradycji ukazanej przez Eurypidesa) zwierzę ofiarne zostało jedynie wyjątkowo zastąpione ofiarą ludzką.

Wielu autorów szukało odpowiedzi na pytanie: czym jest ofiara i dlaczego ma ona być najczystsza? Według M. Maussa³ ofiara to „pośrednik dlaprofanum w komunikacji z sacrum”, tj. rzecz poświęcona, zniszczona w trakcie ceremonii. Bezpośredni kontakt z sacrum mógłby okazać się niebezpieczny.

1

N« ł*nwł Mlłi#fdńvv Hiityi oiyi li /uh M Menlin, I. ‘hnntmeromain, Ed. Complexe.

2

   J. Stoztzel, Les valeurs du temps present, PUF, 1983.

3

   Por. Szkic na temat ofiaiy, [w:]M. Mauss, (Euvivx, 1.1, Pd, Minuit, 1968.