62462 SNB14077

4.    Jakie typy związków międzyludzkich zachodzą w trakcie procesu wychowania, między wychowywanym a wychowującym?

5.    Jaki jest epistemologiczny status zjawiska wychowania? Czy proces ten jest zjawiskiem poznawczo jawnym - czy obciążony jest stanami poznawczo nieoznaczonymi?

6.    Czy proces wychowania trwa ciągle u człowieka, czy ma może swoje granice?

Oto przykładowy rejestr zwątpień i dociekań badawczych, jakie wchodzą w zakres przedmiotu refleksji filozofii wychowania.

Celem tej dziedziny wiedzy, w przeciwieństwie do tradycyjnej pedagogiki, jest odsłonięcie tych sfer zjawisk wychowania, które są dla tego procesu rozstrzygające. Konstytutywne, jakby powiedział E. Husserl. Ponadto, uprawiając filozofię wychowania osiągamy pewien stan „oddog-matyzowania” niektórych założeń pedagogiki tradycyjnej. Innymi słowy mówiąc, filozofia wychowania jest bardziej refleksyjna aniżeli sama myśl pedagogiczna, i jej praktyka, a ponadto, bardziej sceptyczna względem siebie samej. Są to zasadnicze różnice w podejściu badawczym filozofii wychowania i pedagogiki klasycznej.

Ogólnie zakłada się, że większość filozofów mniej lub bardziej jawnie formułowała w swoich systemach wiedzy myśli z zakresu sztuki wychowania (Platon, Demokryt, Sokrates, Pascal, Kant, Schopenhauer, Herbant, Rousseau). Ta sama uwaga odnosi się do niektórych pisarzy (Tołstoj, Sartre, Nietzsche, Mark Twain, Żeromski, Prus). Generalizując powyższą uwagę, można powiedzieć, iż cała humanistyka przepojona jest głęboką myślą społeczno-wychowawczą.

Filozofia wychowania jest więc próbą eksplikacji bogatej spuścizny etycznej, moralizatorskiej i społecznej, w których myśl wychowawcza jest uwikłana. Ale nie jest zwykłą sumą „algebraiczną” samej tradycji i samych idei o wychowaniu, lecz głównie ich konfirmacją. Z dotychczasowych rozważań wynika, iż filozofia wychowania stanowi pod względem przedmiotu badań zupełnie odrębną autonomiczną dziedzinę wiedzy wobec tradycyjnej pedagogiki.

Wypada jeszcze objaśnić, jakie cele i zadania wiążą się z nauką filozofii wychowania.

Przede wszystkim próbuje ona udzielić odpowiedzi na pytanie, jakie są istotności zjawiska wychowania. Czy wychowanie jest jedynie heure-zją czy też realnym zjawiskiem społecznym, bądź dezyderatem teoretycznie postulatowym? Jakie są osobliwości ludzkiego wychowania? Są to fundamentalne zagadnienia z dziedziny filozofii wychowania. Dzięki tej wiedzy poznawczej lepiej rozumie się samą pedagogikę jako naukę o wychowaniu łącznie z jej instytucjonalizmem i dyrektywami programowymi. Inna jest też recepcja technik i strategii wychowawczych, jakie stosuje t adycyjna pedagogika i praktyka pedagogiczna.

Zatem filozofia wychowania stanowi grunt przygotowawczy pod realizację dyrektyw pedagogiki z jej teoretycznymi i praktycznymi wskazaniami Mówiąc najkrócej - filozofia wychowania wyposaża nas w kulturę pedagogiczną w najszerszym tego słowa rozumieniu. Czyni jednocześnie samą pedagogikę dziedziną na wskroś humanistyczną w której podmiot świadomy stanowi centralną kategorię poznawczą.

Przez zjawisko wychowania będę w tej pracy rozumiał oddziaływanie człowieka na drugiego człowieka głównie w sferze przeżyć psychicznych, wzorów postępowania codziennego oraz przekazów kodów kultury. To oddziaływanie człowieka na człowieka może mieć charakter świadomy, ale czasem może to być oddziaływanie spontaniczne, odruchowe, uczuciowe lub pozaświadome, tak jak rozumiał to S. Freud. Oznacza to, że proces wychowania może być oparty na sferze phronesis (rozumowej) lub thy-micznej - uczuciowej. Czasami obydwie sfery partycypują w procesie wychowania, lecz na ogół obserwujemy dominację którejś z tych dwóch sfer. Szczegółowiej kwestie te omawiam w dalszej części tej pracy. Filozoficzna refleksja nad fenomenem wychowania odbiega od tradycyjnych kanonów jakie ugruntowały się na obszarze klasycznej pedagogiki. W jej obrębie stawia się pytanie bardziej zasadnicze; czy istnieje w ogóle zjawisko zwane kulturowo „wychowaniem”? Czy jest ono ewentualnie obecne jedynie wśród gatunku ludzkiego? Czy mogą istnieć alternatywne modele wychowania poza ziemskie? Jakie są kardynalne wyznaczniki wychowania? Oto przykład zasadniczych analiz filozofii wychowania ujętych w tekście tej książki.

Fakt, że książka ta weszła w obieg czytelniczy w bardzo krótkim czasie od momentu złożenia rękopisu, jest zasługą zespołu ofiarnych osób, którym autor chciał złożyć wyrazy wdzięczności.

Składam serdeczne podziękowania Prezesowi Wydawnictwa „Śląsk" Panu Tadeuszowi Siememu, jak również kieruję je do Pani redaktor Aliny Goździk.

Miło mi też podziękować redaktorowi tej książki Panu Józefowi Górdziałkowi.

Autor

9