img003 (61)

infrastrukturą społeczną i sposobami dostarczania usług,¹¹ czy badaniu związków między kapitałem społecznym a „ilościowo” rozumianą sprawnością samorządu . Prezentowane tu podejście umożliwia, w moim przekonaniu, systemową analizę m.in.: związków między centralnym a lokalnym poziomem polityki społecznej, badanie relacji między partycypacją polityczną a dostępem obywateli do gminnych usług i świadczeń oraz zależności między uprawnieniami i obowiązkami w sferze polityki społecznej a nierównościami klasowymi.

2. Teoretyczny kontekst koncepcji lokalnego obywatelstwa

społecznego

Członkostwo we wspólnocie

Koncepcje obywatelstwa różnią się pod względem treści przypisywanych temu pojęciu, są jednak raczej zgodne co do wymienianych głównych jego składników. Zwykle jako pierwszy wymiar obywatelstwa wskazuje się członkostwo w pewnej zbiorowości, która jest w mniejszym lub większym stopniu związana z określonym terytorium. X. Bukowska akcentuje w tym kontekście, że obywatelstwo to „przynależność do grupy rządzących i rządzonych, bycie członkiem samorządnej zbiorowości”¹³, a J. Raciborski pisze o „przynależności państwowej” osoby. Obywatele są więc ^{1 2} obywatelami określonego kraju i państwowej wspólnoty politycznej. J. Raciborski zauważa jednak, że na współczesne procesy rekonfiguracji obywatelstwa składa się m.in. jego deterytorializacja - granice wspólnoty politycznej w coraz mniejszym stopniu pokrywają się z granicami krajów. Jednym z jej przejawów jest decentralizacja państw i rozwój samorządności, która, zdaniem autora, „sprzyja odradzaniu dawnych wspólnot politycznych, czy kształtowaniu nowych, zupełnie od podstaw, opartych na więziach administracyjnych i gospodarczych.³

W niniejszej propozycji obywatelstwo społeczne odnoszę do poziomu gminy. Zbiega się tu więc zasadniczo, członkostwo osób w określonej samorządnej wspólnocie, jak i związek z pewnym terytorium. O gminnym wymiarze obywatelstwa społecznego pozwala w moim przekonaniu mówić, prawnie zagwarantowana samodzielność gminy, co wg orzeczenia NSA oznacza, że „w granicach wynikających z ustaw nie jest ona podporządkowana czyjejkolwiek woli oraz, że w tych granicach podejmuje czynności prawne i faktyczne, kierując się wyłącznie własną wolą wyrażoną przez organy pochodzące z wyboru”, a wola ta dotyczy także sfer>' polityki społecznej.⁴ Choć m.in. niektóre koniunitariańskie koncepcje⁵ odwrotnie postrzegają to, który z tych poziomów jest prymarny, lokalny wymiar obywatelstwa społecznego traktuję jako pochodny wobec obywatelstwa krajowego⁶. Na poziomie lokalnym obywatelstwo społeczne jest więc manifestacją państwowego obywatelstwa.

Jednocześnie, ustalenia m.in. przywołanych autorów przypominają o klasycznym problemie teorii i praktyki politycznej, dotyczącym granic wspólnoty obywateli. Kategoria obywatelstwa ma potencjał wykluczający -w starożytnych Atenach obywatelstwo oznaczało nobilitujący i

3

1

¹¹ Generalnie, perspektywa ta stosowana jest m.in. przez geografów społecznych i widoczna np. w takich pracach, jak: B. Jałowiecki, M. Szczepański, G. Gorzelak, Rozwój lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej. Śląskie Wyd. Naukowe, Tychy 2007, w nikłym jednak stopniu dotyczą one polityki społecznej. O związkach między tradycją regionów i polityk;} a infrastrukturą lokalnej polityki społecznej pisz;} np. J. Bartkowski, w: Tradycja i polityka..., op. cit., czy A. Rączaszck, Zróżnicowanie infrastruktury komunalnej na terenach przygranicznych. W: Rozwój oraz polityka lokalna i regionalna w Polsce, J. Kaja, K. Piech (red.), SGH, Warszawa 2<)05.

2

' Np. w: P. Swianicwicz, W. Dziemanowicz, M. Mackiweicz, Sprawność instytucjonalna administracji samorządowej w Polsce - zróżnicowanie regionalne, IBnGR, Warszawa 2000, P. Swianicwicz i in., Szafarze darów europejskich. Kapitał społeczny a realizacja polityki regionalnej w polskich województwach. Scholar, Warszawa 2008.

^1J X. Bukowska, Historyczne modele obywatelstwa. O źródłach teoretycznego pomieszania wokół kwestii obywatelstwa z perspektywy tradycji zachodniej cywilizacji. „Zoon Politikon" nr 1/2010, s. 9

3

   J. Raciborski, Obywatelstwa z perspektywy..., op. cit., s. 48.

4

   Wyrok z 4.02.1999 r., II SA/Wr 1302/97, „Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych” 2000, poz. 77, cyt za: H. Izdebski, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności. Lc.\is Nc.\is, Warszawa 2006, s. 95

5

   W polityce społecznej rzecznikiem koncepcji o pierwotnym charakterze gminy byl jeden z założycieli tej dyscypliny w Polsce, K. kr/.cczkowski. Por. J. Aulcytner, Polityka społeczna pomiędzy ideą a działaniem. IPS UW, Warszawa 1994, s. 90

6

Jak wyjaśnia J. Jakimowicz „o podmiotowości jednostek samorządu terytorialnego można mówić dopiero jako o konsekwencji podmiotowości prawnej państwa”. J. Jakimowicz, Publiczne prawa podmiotowe. Zakamyczc, Warszawa 2002, s. 206.