64836 skanuj0033 (144)

pojęcia aktów czysto bodźcowych (pure stimulus acts), których funkcja polega na wytwarzaniu bodźców dla innych zachowań. Bodźce te mogą być typu proprioceptywnego, interoceptywnego, jak tez mogą być eksterocep-tywne. Przykładem może tu być szczypanie się, aby nie zasnąć. Miller i Dollard (1941) wprowadzili nazwę reakcji wytwarzających sygnały, czyli sygnałotwórczych (cues producing responses). Reakcjom, których jedyną funkcją jest wytwarzanie sygnałów, przeciwstawiano reakcje instrumentalne, służące do przekształcania środowiska zewnętrznego czy wewnętrznego organizmu. Niezależnie od tego, czy reakcja jest zewnętrzna czy utajona, może pełnić funkcję zarówno instrumentalną, jak i sygnałotwórczą. Jest oczywiste, że ruchy i mowa mogą spełniać obie te funkcje, ale i w reakcjach utajonych daje się wyodrębnić te dwa aspekty. Tak np. trzewiowa reakcja instrumentalna ma na celu jakąś zmianę środowiska wewnętrznego, a syg-nałotwórcza wzbudzenie dalszej sekwencji reakcji.

Mowrer (1960) wyróżnia trzy rodzaje ogniw pośredniczących. Podstawowymi, nazwanymi przezeń mediatorami pierwszego stopnia, są emocje. Takim emocjom, jak strach i nadzieja, Mowrer przypisuje decydującą rolę w kierowaniu procesem warunkowania (por. Mowrer, 1 959a, 1960). Hul-lowskie akty czysto bodźcowe są mediatorami drugiego stopnia (zdaniem Mowrera między takim aktem a reakcją końcową musi zawsze pośredniczyć emocja), a wyróżnione przez Tolmana „czysto psychiczne" (poznawcze) równoważniki aktów bodźcowyh byłyby mediatorami trzeciego stopnia. Inni autorzy, jak C. E. Osgood (1 953) i E. D. Berlyne (1 969), również dopuszczają procesy wyobrazeniowo-myślowe jako ogniwa pośredniczące w złożonych zachowaniach.

Stanowisko zasadniczo różne od powyżej przedstawionego charakteryzuje psychologów poznawczych. Ogniwem pośredniczącym między obserwowalnymi bodźcami i reakcjami są w tych teoriach znacznie bardziej złożone struktury psychologiczne, zwane schematami, ramami itp., które nie stanowią po prostu zinternalizowanych obrazów bodźców czy reakcji, lecz są złożonymi reprezentacjami tych bodźców czy programami, procedurami wykonywania owych reakcji. Jakkolwiek pojęcie schematu wprowadził do psychologii już w 1913 r. Selz, a badania nad rolą schematów w pamięci prowadził w latach trzydziestych Bartlett, to rozwój badań nad schematami poznawczymi charakterystyczny jest dla dwóch ostatnich dekad naszego wieku (lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte). Rolą wewnętrznych schematów interpretacyjnych w przyswajaniu czynności złożonych zajmiemy się w podrozdziale o wewnętrznych schematach interpretacyjnych (por. s. 1 34).

Uczenie się a rozwiązywanie problemów.

Rola wglądu (insigt)

Związek uczenia się z rozwiązywaniem problemów można rozpatrywać w dwóch aspektach; po pierwsze w toku rozwiązywania problemów