65082 Obraz3

274 A. R. Radcllffe-8rown - Wyspiarze z Andamanów

że poczucie wartości społecznej jedzenia przyjmuje postać wierzenia, zgodnie z którym spożywanie pokarmów jest niebezpieczne, a zagrożenia tego można uniknąć jedynie dzięki zachowaniu rytualnej ostrożności. W trakcie ceremonii jedzenia żółwia inicjowany po raz pierwszy spożywa mięso tego zwierzęcia jako dorosły i jest w związku z tym narażony na wielkie niebezpieczeństwo, przed którym należy chronić go za pomocą wszelkich możliwych rytualnych zabezpieczeń. W każdym razie to właśnie powinien odczuwać inicjowany i za pośrednictwem tego ceremonia wywołuje efekty emocjonalne. Oczywiście, sam inicjowany nie jest ogarnięty zwykłym uczuciem łęku, mimo że stan emocjonalny jego umysłu opiera się na instynkcie strachu. To, co zaraz zrobi, jest dla niego bardzo groźne, ale jednocześnie środki ostrożności, które będę przedsięwzięte, mogą całkowicie zażegnać niebezpieczeństwo, jeśli oczywiście zostaną prawidłowo zastosowane. To czego doświadcza, to intensywne uczucie wagi i podniosłości rytuału, w którym ma wziąć udział.

Wszystkie szczegóły ceremonii mogą być z łatwością wyjaśnione jako rozliczne sposoby zapobiegania niebezpieczeństwu, na które narażony jest inicjowany. Siedzi na liściach Hibiscus tiliaceus, które jak widzieliśmy są wyjątkowo skuteczne, jeśli chodzi o zagrożenia związane z żółwiem. Liście tej samej rośliny są umieszczane też poniżej jego ramion, tak aby zasłaniały mu brzuch, którzy, jak możemy przypuszczać, jest najbardziej narażony na niebezpieczeństwo. W pobliżu, a dokładnie między nim a otwartym morzem, znajduje się też ogień. Jak to zostało wcześniej pokazane, wierzy się, że ogień chroni przez tego typu zagrożeniami, a jego umiejscowienie wynika z faktu, że w tym przypadku niebezpieczeństwo, którego należy się spodziewać, pochodzi od morza i od rzeczy z nim związanych. Inicjowany nie może posilać się palcami, ale musi używać szpikulca z drewna Hibiscusa. Jest to najwyraźniej jeszcze jeden środek ostrożności mający chronić przed niebezpieczeństwem, choć wyobrażenia z nim związane są dość niejasne. Na początku ceremonii inicjowany jest karmiony żółwiem przez mężczyznę, który ją prowadzi i który reprezentuje społeczeństwo, co czasami symbolizowane jest przez założone dookoła ramion nosidełko z kory, które służy do trzymania dzieci. Znaczy to, jak sadzę, że to społeczność „daje” pokarm inicjowanemu, wyposażając go jednocześnie w zdolność spożycia go w bezpieczny sposób. Starszy mężczyzna przekazuje młodszemu prawo i zdolność jedzenia, które sam posiada. Staje się opowiedzia-lny za działania inicjowanego. W pewnym stadium ceremonii inicjowany jest smarowany czerwoną ochrą. Można to zrozumieć, przypominając so-

Rozdział piaty - Interpretacja zwyczajów I wierzeń andamańsklch: ceremonie

275

bie, że tubylcy uważają czerwoną ochrę oraz barwnik tego koloru za cenne środki przeciwko chorobie oraz duchom ją powodującym. Zaraz potem ciało inicjowanego jest opryskiwane gliną odu. Jak zostało wyjaśnione, użycie tej gliny po zjedzeniu posiłku jest sposobem uniknięcia niebezpieczeństwa będącego rezultatem spożycia tego typu pokarmu. Jest jasne, że dokładnie takie samo wyjaśnienie stosuje się do jej użycia w trakcie ceremonii inicjacyjnych. Nie widzę żadnego innego zadawalającego wyjaśnienia odnośnie tego właśnie specyficznego użycia jej w tej sytuacji. Z kolei fakt, że młodzieńcowi nie wolno spać przez pierwsze dwa dni ceremonii, zostanie wyjaśniony w dalszej części niniejszego rozdziału, gdzie zostanie pokazane, że sen sam w sobie jest uważany z stan niebezpieczny.

Warto zauważyć, że na początku ceremonii zgodnie z obyczajem krewne inicjowanego są zobligowane do tego, aby przyjść i płakać nad nim. Zostało to już wcześniej wytłumaczone, ale warto w tym miejscu powtórzyć proponowane wyjaśnienie. W każdym stadium ceremonii inicjacyjnych osoba, która przez nie przechodzi, oddala się coraz bardziej od pozycji zależności zajmowanej przez dzieci, a ponieważ pozostają one zwykle pod opieką kobiet z rodziny, uroczystości skutkują częściowym rozerwaniem więzi łączącej ją do tej pory z matką bądź przybraną matką oraz ich siostrami, jak i z jej własnymi siostrami. Płacz kobiet jest reakcją na coraz mniejszą solidarność. Jest oczywiste, dlaczego koniecznie ryt ten musi być jednostronny. Krewne muszą odczuć, że nie zostają całkowicie odcięte od inicjowanego i przez płacz potwierdzają swój związek z nim. Z jednej strony dla inicjowanego ważne jest, aby poczuł, że więzi, które gdy był dzieckiem, łączyły go z opiekującymi się nim kobietami, zostały teraz przerwane lub zmodyfikowane. Nie wolno mu już dłużej być zależnym od nich, musi nauczyć się polegać na sobie; dlatego nie wolno mu płakać i powinien być bierny, i dlatego zachowuje obojętność wobec łez nad nim wylewanych.

Ostania część ceremonii składa się z tańca, w trakcie którego młodzieniec znajduje się centrum, otoczony kołem mężczyzn. Jak widzieliśmy, ogólnie rzecz biorąc, taniec jest afirmacją solidarności między biorącymi w nim udział oraz wyrazem jedności społeczności, a zatem możemy z powodzeniem stwierdzić, że w tym wypadku jest on uznaniem unii, która istnieje teraz między młodzieńcem a innymi jego uczestnikami, którzy reprezentują społeczeństwo dorosłych. Jest jednak w tym coś jeszcze. Zwracałem uwagę, że jednym z efektów udziału w tańcu jest wytworzenie w jednostce doświadczenia wzmocnienia osobistej siły i oczywiste jest, że