65162 IMG59 (4)

80

Anna Pałubicka

■i

zakończyły się sukcesem¹. Opis fizykalistyczny nie tworzy podstawy, fundamentu 1 opisu mentalnego i odwrotnie, w takim znaczeniu, jak próbowano to dotychczj, zrobić.

Mimo zarysowanych trudności, chciałabym jednak wskazać pewne użyteczne współdzianie wyróżnionych opisów: fizykalistycznego i mentalnego; w moim przeko. naniu składa się ona na ważny element osobliwości badań kulturoznawczych w naukach historycznych. Komplementarność tego rodzaju aspektów opisowych nie przy. biera postaci związku logicznego (nie jest możliwa redukcja opisu mentalnego do fizykalistycznego i odwrotnie). W grę wchodzi wyłącznie wzajemne, specyficznie rozumiane, wspieranie się obu opisów znalezisk archeologicznych, przy czym każdy z nich posiada inne znaczenie. Wartość poznawcza obu opisów ujawnia się wtedy, jak się zdaje, kiedy podejmuje się próby nakreślenia różnicy między naukową refleksją kulturoznawczą nad przeszłością a opowieścią literacką o przeszłości. I

Zanim jednak filozofia zmieniła swój aparat pojęciowy za sprawą zwrotu lingwistycznego, debatowała, od czasów nowożytnych, nad kryteriami wiedzy prawomocnej i pojęciem istnienia obiektywności. Ukształtowane w filozofii pojęcie obiektywności różni się jednak nieco od jego praktycznie stosowanego odpowiednika w świecie życia codziennego. Na gruncie zdrowego rozsądku, by stwierdzić, że coś istnieje obiektywnie, że ma realne istnienie, wystarczy ów stan rzeczy (jego cechę) uczynić dostępnym zmysłowej percepcji. Natomiast filozofia nowożytna w sprawie istnienia realnego wypowiada się tylko pośrednio, formułując kryteria wiedzy prawomocnej o świecie (wiedzę) na swych krańcach zmysłowo uchwytnych i dopiero podległych kontroli bezpośredniej. Odniesienie przedmiotowe wiedzy „prawdziwej” można utożsamiać z realnym istnieniem. Przyjrzyjmy się zatem, w jaki sposób filozofia - nie zaatakowana jeszcze przez zwrot lingwistyczny, nie przeczuwająca jeszcze neopragmatyzmu i poststrukturalizmu - uzgadniała odpowiedź na pytanie: jaka wiedza jest prawomocna (pośrednio zaś - czym jest realne istnienie)?

Głównym działem filozofii od czasu pierwszego nowożytnego systemu filozoficznego - Kartezjusza, staje się epistemologia, na obszarze której dochodzi do sformułowania kryteriów prawomocności wiedzy. Dla autora Rozprawy o metodzie wiedza pewna ma charakter racjonalny, jest pochodzenia rozumowego. Zmysły nie są źródłem wiedzy prawomocnej, uznane są za główną przyczynę błędów możliwych. Własności przedmiotów, takie jak wielkość, kształt, ciężar czy barwa w sposób pewny, prawomocny mogą być orzekane wyłącznie drogą rozumową. Jest to stwierdzenie zaskakujące dla człowieka współczesnego, który przyzwyczajony jest do uznawania stwierdzeń przyjętych w oparciu o intersubiektywną obserwację zmysłową za wiedzę prawomocną. Empiryści angielscy: J. Locke, G. Berkeley i D. Hume, polemizując z filozofem francuskim przyjęli, iż zmysły mogą być źródłem wiedzy prawomocnej (wrażenia zmysłowe), ograniczonej jednak co do treści. W oparciu o zmysły rozstrzygać można prawomocność wiedzy o własnościach pierwotnych i wtórnych, czyli

1

A. Pałubicka, Percepcja a kultura nowożytna, [w:] Tropem Nietzscheańskiego kłamstwa słów, J. Kmita (red.), Poznań 1999: 117 i n.