65228 P1240369

118

kwalifikacji iródeł polskich. Popularna na Fononu 1 w północnej Wiol. kopolsca azczypoe ktbląkon (około 21 atanowiak    z minimum 28 eg-

zrapltrmi), o szerokich ran limach, stflftyoh do wownątra o*tr*ach, często zdobione, transportuj* ogólny pokrój nordyjskl, miej styl ornamen-tacyjny (np. powtarzający alf motyw kółek z zaznaczonymi środkami), de-konponowaay zapewne podług gustów alej sc owe go odbiorcy. Za produkt stricte nordyjskl (wyjściowo lnaularno-duńakl) uznać trzeba miecze z wąską sztabą do rękojeści (alt scbaaler Zunge), znane z 4 stanowisk (Nadodrze - 3, Pojezierze Nzzurekle - 1) w 5 egzemplarzach. Jest to Jeden z .typów prze-

kA 4

wodnich kultury nordyjsklej omawianego okresu • Natomiast smukły grot sszczepu z krótką tulejką, zdobioną u wylotu liniami dookolnyml,    mota

pochodzić z róftaych warsztatów całej strefy zachodnlobal ty oklej,    z Me

klemburgią włącznie⁵⁰². Stan badań, oczywiście niezadowalający, kale zamknąć na tym przegląd form nordyjskl eh z IV KB, zauważonych dotąd w zasobach polskich.

Wyprzedzając wnioski końcowe powiedzmy. Ze w IV EB ugruntowała alą na Pomorzu, szczególnie Zachodnia, starsza tradycja recypowania nordyj sklej wytwórczości metalurgicznej w różnej postaci („Importy" właściwe albo repliki o niejednakowej skali naśladowczej). Tym samym zostało przygotowana solidne podłoże pod szczytową fasą „nordyzacji" półnoonopolsklej    meta

lurgii, Jaką miał przynieść V EB.

Inspiracje płynące z wielu europejskich centrów wytwórczych, nie tylko przecież północnych, ożywiały niewątpliwie inwencją miejscowych producentów; wplatały alą harmonijnie w wachlarz form zakorzenionych na miejscu, dając w efekcie nowe, charakterystyczne Jakości. Ich realizacja była możliwa a.In. dziąki postawionej na dobrym poziomie bazie technologicznej, ocenianej według paj ameftiW masy wyrobów. Nie są w stania zakwestionować go nieliczna - prawda - znaleziska źródeł bezpośrednio    oświetlających

temat, w rodzaju form odlewniczych, pojawiających alą tutaj w dodatku po raz plezwazy, czy taż brak - za wyjątklea Będzie szyna-Juszkowa - zlokalizowanych konkretnie pracowni^{1 2 3}. V omawianej warstwie źródłoznawczej Pomorze odbiega wiąc zdecydowanie In minus od eksponowanych na    zlealaoh

polaklch ośrodków śląsko-wielkopolskich , oo kłaść trzeba na karb mniejszego zaawansowania badań stanowisk osadniczych sensu strlcto. W innych zakresach, określających też bazą technologiczną (frekwencja i rodzaj półfabrykatów, okazów nieudanych w odlewie, złomu poprodukcyjnego) dysproporcji takiej nie widać.

Horfoteohnologlozna mi kroanal I za porównawcza brązów pomorakich^⁰^ •    do

której poważny wkład wniósł L.J. Łuka, ujawnia wlała cech łączących przedstawiciel 1 poszczególnych typów, rodzin typów i - oo mniej oczekiwana -przedmioty należąca do odmiennych jednostek taksonomicznych. Wolno mnie-nd, te Idzie w tym przypadku o znamiona Indywidualna wy twórczo* o i    tego

samego warsztatu, ukształtowane w toku dłuższej, raczej stacjonarnej działalności 1 będące owodem nabytej eksperlencjl technologicznej. Wspomniany badacz wnosi za pomooą tej metody, sprzężonej z obserwacją rozrzutu znalezisk wyrobów i surowce, o Istnieniu pracowni odlewniczych w okolicy Słupska, Sławna, Jeziora Żarnowieckiego, Kartuz, Innych zaś w południowej

ezęścl wysoczyzny Kaszubskiej czy u nasady Półwyspu Helskiego lub na ebodnia brzegu Zatoki Gdańskiej^⁰®. Podobnie wąsko konkretyzował O.

za-Kos-

sinus rejon wytwórczy napierśników z płyt sierpowa tych w pobliżu Szczecinka^ . Jeśli uznać przykład Będzie szyna- Juszkowa za miarodajny, zdarzały się pracownie śolśle wtopione w najbliższy kontekst osadniczy, odznaczające się średnią dynamiką. Polugując się zestawionymi przez J. Dąbrow-sklego^® archeologicznymi wyróżnikami stadium profesjonalnego wytwarzania, stwierdzamy Jego istnienie w odniesieniu do sebyłkowobrązowej metalurgii pomorskiej, opierającej się na działalności sieci .niewielkich pracowni, wykonujących ograniczony zestaw przedmiotów ściśle określonymi technikami¹¹ • W pewnych Istotnych elementach technologicznych metalurgia posorska koresponduje bardziej z .łużycką" i zakarpacką niż z    nordyj-

312

8ką^. Mam na myśli to przede wszystkim, iż chętniej aniżeli na Północy posługiwano się techniką kucia, nawet w asortymentach, gdy zastosowanie obróbki mechanicznej 1 odlewu było praktycznie jednakowo możliwe. Tendencja ta obserwowana Już w środkowej epoce brązu (por. bransolety blaszane o przekroju daszkowatym)⁵¹⁰ Jest podtrzymywana w kolejnych okresach (por. zapinki z kutym kabłąklem i szpilą)^¹¹, również w stosunku do re

Kucie cieszy się ogólnie

produkowanych form pochodzenia nordyjskiego

największą popularnością w V EB

313

Opracowanie brązu techniką kucia ^WT“

■aga wysokich umiejętności, jako iż metal ów jest niezbyt plastyczny (kruszeją, łamie się). Szczególnie repusowsnie, czyli profilowanie blachy brą-icwej nastręcza sporych trudności w związku z wstępną koniecznością ścisłej kontroli składu allażu (najlepiej stop klasyczny), a późniejszą - wie-

505 lomwesyal,

506

Kie poparta, niestety, do tej pory specjalistycznymi analizami metą—

508

509

510

311

312

Ł v k s 1974b, s. ł«r. przyp. 117,	102f 1975, »«	» r1;
Dąbrowski	1977, s, 34-22.
Prahistoria. 1979.	s. 274,275,
Kostrzewa	k i 1958, s.	37.
Kostrzewa	k i 1958, s.	139.
Kostrzewa	k 1 1958, s.	13**
Ssynanska	1975, s. 91.	92.

313

1

ⁿ t a g a 1 19796, s. jy (typ VII).

2

⁵⁰² P a gal 19711, a. 90 (typ III).

3

Strseblelawo, woj. ssczecliskle, stan. 2 (nieokreślonego charakteru) - Ja-sowa farsa ksaleene de produkcji sierpa z guzkiea, al. KB (D o r k a 1939, s. 65, tabl. 33, *• 66, 199)| Kiełpino, woj, szczecińskie (skarb) - 2 formy brązowe, auazlowe do siekierek tulejkowatycb, HaC (6 e h u a a o n 1896, a, 132, tabl. lit 19a-c* K u a k a 1 193Ib, a, 62, 135, tabl. 71i5)| Bądzloszyn-Juszkowo, woj. gdańskia, sten. 3 (osada) - 6$7 ułamków glinianych fora niszczejących do    ozdób

kolistych, grata es s osep ■ i strzały, pół wytworów, KaC-gaC/P (p odrórąkl 197la. hf 1962).

^ Pasał 1962, a* 181, rye. 1 (mapa).