65423 Zoologia

Gady (Reptilia, od łac. repto - czołgam się) - parafiletyczna grupa zmiennocieplnych owodniowców.

Współczesne gady są pozostałością po znacznie większej grupie zwierząt, której największy rozkwit przypadł na erę mezozoiczna. Z osiemnastu znanych rzędów gadów obecnie żyją tylko cztery, pozostałe wymarły. Niektóre kopalne gady naczelne czyli archozaury takie jak pterozaury i dinozaury były prawdopodobnie zwierzętami stałocieplnymi.

W tradycyjnej linneuszowskiei klasyfikacji kręgowców gady wyodrębniano jako gromadę, do której zaliczano wszystkie owodniowce z wyjątkiem ptaków i ssaków. Jednak tak definiowana gromada gadów jest parafiletyczna, gdyż należą do niej przodkowie ptaków i ssaków, lecz obie te gromady nie są do niej zaliczane. Aby gady stały się grupa monofiletyczna należałoby je zsynonimizować z zauropsydami (co oznaczałoby zaliczenie ptaków do gadów, a jednocześnie wykluczenie z tej gromady svnapsvdów). lub owodniowcami (wówczas do gadów zaliczałyby się nie tylko ptaki, ale i ssaki). Prof. Michael J. Benton zaproponował, by tradycyjnie pojmowane "gady" zastąpić dwiema gromadami owodniowców: gromadą zauropsydów (Sauropsida), obejmującą anapsydy i diapsydy (właśnie do tej gromady należą wszystkie współcześnie żyjące "gady"), oraz gromadą synapsydów (Synapsida).

Niektórzy naukowcy podejmowali też próby przedefiniowania gadów, tak by stały się grupą monofiletyczną Np. Gauthier i in. (1988) zdefiniowali Reptilia jako grupę obejmującą wszystkie współczesne żółwie i przedstawicieli kładu Sauria (obejmującego grupy Lepidosauromoroha i Archosauromorohal. ich ostatniego wspólnego przodka i wszystkich jego potomków. Nie jest pewne, czy tak definiowane gady byłyby synonimem zauropsydów i jakie zwierzęta należałyby do tej grupy (m.in. ze względu na niepewną pozycję systematyczną żółwi - tradycyjnie zaliczanych do anapsydów, ale w niektórych nowszych publikacjach uznawanych za diapsydy); wiadomo jednak, że przy takiej definicji do gadów należałyby ptaki, natomiast nie należałyby do nich synapsydy.

Cechy budowy

Skóra

Skóra gadów jest sucha, szorstka lub delikatna, wytwarzająca rogowe tarcze (żółwie i krokodylej lub tarczki i łuski (jaszczurki, weże). nieprzepuszczalna dla gazów. Miejsca styku łusek i tarczek są słabo zrogowaciałe, dzięki czemu gady zachowują dużą ruchliwość. U krokodyli naskórek zużywa się i odrasta w miarę złuszezania, a u jaszczurek i węży jest zrzucany w postaci wylinki (u jaszczurek płatami, a u węży w całości). W skórze jaszczurek znajdują się gruczoły udowe, żółwie mają gruczoły u nasady kończyn, a krokodyle po bokach żuchwy.

Ubarwienie gadów zależy od rozmieszczenia komórek pigmentowych - melanoforów. lipoforów. alłoforów i guanoforów.

Szkielet

Szkielet gadów jest silnie skostniały i można go podzielić na czaszkę, szkielet osiowy oraz szkielet pasów i kończyn.

Czaszka

Czaszka połączona jest z pierwszym kręgiem za pomocą jednego kłykcia potylicznego, który ma trzy powierzchnie stawowe (środkową i dwie boczne) - połączenie ruchome. Posiada otwory otoczone łukami kostnymi. Zmniejsza to ciężar czaszki bez utraty odporności mechanicznej. Na podstawie planu rozmieszczenia otworów wyróżnia się 4 typy czaszki:

•    1. anapsydalny - brak otworów skroniowych (anapsydy, współcześnie - żółwie)

•    2. synapsydalny - jedna para otworów skroniowych nie sięgających kości ciemieniowej, stykające się z łukiem jarzmowym (synapsydy - "gady ssakokształtne")

•    3. euryapsydalny (=parapsydalny) - jedna para otworów skroniowych, bliższych grzbietowi czaszki, nie stykających się z kośćmi jarzmowymi (wymarłe gady morskie)

•    4. diapsydalny - dwie pary otworów skroniowych. Czaszki współczesnych jaszczurek i węży pochodzą od tego typu, ale wiele składników uległo redukcji.

Dawniej właśnie na podstawie liczby i rozmieszczenia otworów skroniowych w czaszce wyróżniano 4 główne grupy gadów - anapsydy, synapsydy, eurvapsvdv i diapsydy. Podział ten z czasem uległ jednak