page0013

TYP PIERWSZY.

KRĘGOWCE (YERTEBRATA).

III. GROMADA.

Gady (Reptilia).

Gady są to kręgowce zimnokrwiste (zmiennociepłe), jajorodne (z małemi wyjątkami), okryte rogowemi łuskami albo tarczami kostnemi; mają 2 albo jedną parę kończyn (odnóży), albo też są beznogie. Kość potylicowa z jednym kłykciem stawowym; szczęka dolna połączona z czaszką za pośrednictwem ko ści kwadratowej. Oddychają płucami; krążenie krwi podwójne, ale niezupełne; wszystkie posiadają stek (kloakę).

U gatunków, mających odnóża, odróżniamy zawsze w ciele: głowę, szyję, tułów i ogon; u beznogich tylko głowę i tułów. Nogi słabe, krótkie, skierowane na boki.

Skóra nigdy nie bywa naga, pokrywają ją zawsze łuski rogowe albo tarcze kostne, powleczone z powierzchni zrogowaciałym naskórkiem. Naskórek ten niektóre gady (jaszczurki i węże) zrzucają od czasu do czasu (lenieją).

Szkielet składa się z tych samych części, co u ssawców i ptaków.

Czaszka z jednym kłykciem kości potylicowej. Górna s z cz ę k a złączona z czaszką nieruchomo albo zapomo-cą stawu; d o 1 n a za pośrednictwem k o-ści kwadratowej, jak u ptaków.

Kręgosłup składa się z bardzo rozmaitej liczby kręgów (od 34 do przeszło 400). Żebra u gatunków, posiadających odnóża, znajdują się tylko na krę gach piersiowych; u gatunków beznogich na wszystkich, z wyjątkiem paru pierw szych (szyjowych) i ostatnich (ogonowych).

Odnóża składają się ze wszystkich typowych części; w skład pasa barkowego wchodzą, jak u ptaków, kości krucze; miednica zamknięta u dołu; gatunki beznogie nie mają wcale pasa barkowego i miednicy.

System nerwowy słabiej rozwinięty niż u ptaków; mózg zwykle dość mały, rdzeń pacierzowy przeważa nad nim masą.

Z narządów zmysłów najlepiej rozwinięte wzrok i węch. Oczy zbliżone budową do ptaków, zwykle z 2 powiekami, a często jeszcze i z trzecią— migawką, jak u ptaków. Węże i niektóre jaszczurki zamiast ruchomych powiek mają stałą przezroczystą błonę (stąd sztywny wzrok wężów).

Nozdrza parzyste, niekiedy zamykane klapkami. Słuch mniej dobry; zewnętrznego ucha zwykle nie bywa. U wężów i niektórych jaszczurek jako organ dotyku służy wysuwalny język (fałszywie zwany żądłem). Smak bardzo słaby (gady przeważnie nie rozdrabniają pokarmu).

Wnętrzności mieszczą się w jamie ciała, która nie ma wcale przepony.

Narządy odżywiania mają budowę dość jednostajną. Pysk zazwyczaj szeroki, uzbrojony zębami, które znajdują się nie tylko na kościach szczękowych, ale także na podniebien-nych i innych (tylko żółwie nie mają zębów\ Zęby są wszystkie jednakowe: wąskie, śpiczaste, często zagięte haczykowato do tyłu, nadają się głównie do chwytania i przytrzymywania zdobyczy,

Atlas państwa zwierzęcego. Cz. III. — 1