page0073

Mięczaki: Ślimaki: Płucodyszne. 47

III. GROMADA.

Ślimaki cz. Brzuchonogi (Gastropoda).

d

Ryc. 26. Jama gębowa ślimaka z językiem i tarką: a— otwór pyszczka, ć>—przełyk, c—chrząstka językowa, d — tarka z ząbkami.

Ryc. 27. Ząbki z tarki językowej różnych ślimaków: I— Płucodysz-nego,ZZ-Błotniarki(oba roślinożerne), III — Szkarłatnika (Purpura) — drapieżny.

Ciało wydłużone, nagie lub okryte skorupą, z wyraźną głową, z nogą na stronie brzusznej w kształcie płaskiej podeszwy, rzadziej ścieśnioną z boków; na głowie pyszczek z rogowemi szczękami i językiem z tarką oraz 1 lub 2 pary c z u ł k ó w czyli maćków (rożków) sztywnych lub wysuwalnych; u nasady albo na końcach czułków — oczy. Płaszcz osłania grzbietową część ciała — tułów z wnętrznościami (worek trz e w i o wy) i ogranicza mniej lub więcej obszerną jamę płaszczową, w której mieszczą się narządy oddychania.

Zazwyczaj płaszcz oraz worek trze* wiowy ukryte są w skorupie spiralnej, do której zwierzę może się całkiem wciągać w razie potrzeby. Niekiedy skorupa bywa zmarniała, ukryta pod skórą (nagie ślimaki lądowe) albo też nie bywa jej wcale (nagie morskie). Skorupa składa się z 3 warstw: cienkiej zewnętrznej rogowej, dającej się łatwo zdzierać; środkowej, grubej, wapiennej i wewnętrznej perłowej o charakterystycznym połysku. Niekiedy cała skorupa bywa tylko rogowa, cienka i przezroczysta. U wielu ślimaków na górnej powierzchni nogi znajduje się wieczko, którem zwierzę zamyka otwór skorupy, wciągnąwszy się do niej.

Uzbrojenie pyszczka składa się ze szczęk rogowych oraz języka z tarką (ryc. 26 i 27). Jako narządy oddechowe większość posiada skrzela, będące w najprostszym wypadku wyrostkami skóry na grzbiecie; przeważnie zaś mieszczą się one w jamie płaszcza i mają kształt grze-bykowaty lub piórkowaty. Woda do jamy płaszcza dostaje się przez szparowa-ty lub okrągły otwór oddechowy, który niekiedy bywa wyciągnięty w mniej lub więcej długą cewkę (syfon). Ślimaki płucodyszne nie mają wcale skrzeli, natomiast ścianka ich jamy płaszczowej posiada gęstą sieć naczyń i służy do oddychania w powietrzu jako płuco.

Serce zawsze znajduje się w pobliżu organów oddechowych, zwykle za niemi, rzadziej z przodu.

Ślimaki są naogół jajorodne. Przeważnie zamieszkują morza, mniej wody słodkie; na lądzie przebywa tylko część płucodysz-nych. Karmią się zazwyczaj roślinami. Jest to najobszerniejszy dział mięczaków, obejmujący przeszło połowę wszystkich gatunków (23000), przeważnie istniejących dzisiaj (16000).

Gromadę ślimaków dzielimy na 4 rzędy: 1) Płucodyszne (Pul-monata), 2)PrzO-doskrzelne (Pro-sobranchiata, 3)

Wręgonogi (Ile-teropoda) i 4) Tyłoskrzelne (Opisto-branchiata).

1 Rząd. Płucodyszne cz. Płucaki (Pulmonata).

Lądowe lub słodkowodne ślimaki, na- trwałego wieczka; noga z płaską po-gie lub ze skorupą, ale zawsze bez deszwą; zamiast skrzeli płuco, umie-