65493 SL270672

Stereoskop, oparty na zasadzie odkrytą przez Charlesa Wheatstonea w 1830 roku, stenowi) w XIX wieku główny przyrząd do oglądania fotografii

widzialne’*⁰, ale która nieuchronnie wymagała (i wymaga nadal) synchro- j nizacji techniki i „maszyny społecznej”, włączającej technikę w określo- i ne strategie społeczno-kulturowe. W takim sensie kinetoskop „wygrał” wprawdzie „cywilizacyjnie” (czytaj: pod względem technokulturowym) J z mutoskopem, ale „przegrał” chociażby z fonografem, choć to mufo- i skop przemieniony w projektor o nazwie biograf spowodował zarządzanie produkcją i dystrybucją filmów na zupełnie już kinematograficzny sposób (skupione w American Mutoscope and Biograph Company z wieloma siostrzanymi firmami w Europie)^{1 2}.

Dlatego - powtórzmy raz jeszcze - ani lustro, ani średniowieczne kościoły, ani maszyny stroboskopowe z całą pewnością nie należą do pra- czy prehistorii kina, nie wystarczają też do utworzenia jego mitu fundacyjnego, choć wskazują na określone fazy wyłaniania się projektu kina z idei ruchomych, projektowanych na płaszczyznę jako cienie obrazów, zarejestrowanych wprzódy na światłoczułym nośniku. Bo kina nie da się po

52

Kobiety oglądające zdjęcia za pomocą stereoskopu, na zdjęciu z epoki Drugiego Cesarstwa (1852-1870) prostu wystawić na pokaz jako czegoś, co było „przed”. Na pewno to jednak w epoce renesansu zrodziło się ostatecznie przekonanie o konieczności symbioz nauki i techniki, stanowiące podstawę owego scjentyzmu estetycznego, który dla omawianego procesu okazał się nieodzowny, skoro doprowadził do zindustrializowanej automatyzacji zapisu dźwięku i obrazu. W tym duchu nazywano na przykład najpopularniejszą w XIX wieku obok fotografii formę imaginacji obrazowej, jaką stanowił stereoskop (oparty na zasadzie odkrytej przez Charlesa Wheatstonea w roku 1830), „zabawką filozoficzną” (Geoffrey Batchen), bo „seans stereoskopowy był, z jednej strony, dialogiem oczu, z drugiej, zintemalizowanym dyskursem wielowarstwowego, konwersacyjnego umysłu. Szczegół ste-reogramu przyciągał wzrok, dyskursywna natura umysłu skłaniała do przemieszczania się”³, zgodnie z zasadą widzialności opartą na ideologii katalogowania świata: „Widzieć to wiedzieć”⁴. Warto też pamiętać o tym, iż stereoskopy przez cały nieomal XIX wiek stanowiły urządzenie odbiorcze dla fotografii, tworząc wraz z nią wczesny przykład konwergencji

53

1

   Paul Virilia La uitesse de liberation. Editions Galilee, Paris 1995. s. 113.

2

   Słusznie bowiem twierdzi Comolli, iż Jdno narodziło się od razu jako maszyna społeczna, nie wzięło się z samego wynalazku odpowiedniego sprzętu, lecz raczej z eksperymentalnej supozycji i weryfikacji. z założenia i potwierdzenia jego społeczny opłacalności: ekonomicznej, ideologicznej i symbolicznejf (Jean-Louis Comolli. Maszyny widzialnego.... s 443).

Andrzej Gwóźdź

3

   Patrz Michał Witkowski. Medium stereoskopu i doświadczenie natury w kulturze modernizmu, w. Tomasz Majewski (red.). Rekonfiguracje modernizmu.... s. 134.

4

   Patrz ibid., s. 138.

I. Skqd się (nie) wzięło kina czyli parahistorie obrazu w ruchu