67360 skanuj0012

54 Jerzy Stempowski

lecz nie zawierającą żadnego objaśnienia per causas. Niepowodzenie tej próby nie odstraszyło jego następców.

Dopóki dyscypliny humanistyczne nie przyswoją sobie głównych pojęć i terminów używanych dziś w naukach ścisłych i mowie potocznej, będą robiły wrażenie wiedzy wątpliwej, nieaktualnej, nie zdążającej za ogólnym poziomem nauk. Modernizacja metodologii humanistycznej jest jeszcze cała do zrobienia. Odwrócenie się młodzieży od tych dyscyplin utrudnia to zadanie, i przedział między formacją humanistyczną i przyrodniczą zdaje się nieustannie pogłębiać.

Próby modernizacji podjęte w zakresie badań literackich nie dają większego zadowolenia. Przenoszenie w dziedzinę literatury procederów i manieryzmów laboratoryjnych grozi licznymi niebezpieczeństwami. Każdy, kto bywał w laboratoriach, wie, jak dalece praca w nich zależy od instrumentów i jak bardzo zależność ta zmechanizowała badania, bardzo często nie wymagające nawet przeciętnego poziomu inteligencji. Próba przeniesienia do badań literackich postawy laboranta, któremu nie wypada wypowiedzieć sądu wartościującego, musi prowadzić do głębokich omyłek i rozczarowań. Na tę właśnie niepewną drogę weszły w ostatnich czasach studia literackie. Nie bez zniechęcenia czytelnik odkłada dziś na stronę setki tomów modnych analiz techniczno-literackich, wzorowanych na ekspertyzach laboratoryjnych.

Jako wiernemu synowi pozytywizmu, piszącemu te słowa trudno jest robić proces pozytywizmu współczesnego. Nie można jednak ukryć, że lud laboratoryjny dostarczył w ostatnich czasach dotkliwych rozczarowań. Żyjąc w obawie wypowiedzenia sądu wartościującego, nie zajął stanowiska do najważniejszych zagadnień naszego czasu. W swych białych tunikach pozostał niemy, fabrykujący posłusznie bomby atomowe. Humaniści nie mają mu tak wiele do zazdroszczenia. Od formacji humanistycznej oczekujemy czegoś innego.

1948

PAWEŁ HOSTOWIEC

Esej dla Kassandry¹

Cieniom L. R.

I

U starych autorów greckich Kassandra jest postacią symboliczną, przedstawiającą dramat wewnętrzny i bezsilność proroków.

W Iliadzie postać Kassandry jest zaledwie naszkicowana. W świecie homeryc-kim, gdzie bogowie prowadzą bohaterów za rękę ku sławie i zgubie, nie ma miejsca na dialog proroka z jego ludem. Dialog taki należy do świata republikańskiego. Tam dopiero występuje różnica między tym, który widzi, i jego niewidomym otoczeniem.

Postać Kassandry tragicznej jest tworem wyobraźni ateńskiej, wyrastającym i dopełniającym się w demokracji. Wśród zachowanych pomników literatury najwięcej mówi nam o Kassandrze Ajschylos w Agamemnonie i Eurypides w Trojankach.

Kassandrę, córkę Priama, nauczył przepowiadać zakochany w niej Apollon. „Walczył o moją miłość”, mówi o nim Kassandra. Bóg o jasnych lokach nie był jednak szczęśliwy w miłości. Kassandra zwodziła go obietnicami. Mimo zawodu młody bóg uszanował jej powołanie do dziewictwa i nie odebrał daru przewidywania. Według Eurypidesa Kassandra pozostała kapłanką Apollona aż do zburzenia Troi. Ponieważ nie dotrzymała danej młodemu bogu obietnicy, nikt więcej nie wierzył jej słowom.

Od chwili przybycia do grodu Priama pięknej Heleny, która porzuciła króla Sparty dla Parysa, i wynikłego stąd konfliktu między Troją i Grecją, Kassandra ostrzegała na próżno o zagładzie grożącej Troi i Priamidom. O tej części jej przepowiedni wiemy mało, ponieważ Homer, główny piewca wojny trojańskiej, nie przekazał nam tych szczegółów.

Po zdobyciu i zburzeniu Troi zwycięscy Grecy zabili wszystkich mężczyzn

1

Tekst Jerzego Stempowskiego opublikowany pod pseudonimem P. Hostowiec za: Eseje dla Kassandry, Instytut Literacki, Paryż 1961. (Za zgodą redakcji paryskiej „Kultury”).