67939 pdl!2

a

Rozdział V ZJAWISKA

PARADEMONICZNE

Zaprezentowany w poprzednich rozdziałach krąg różnorodnych wyobrażeń demonicznych i związanych z nimi postaci półdemonicznych wymaga — w celu uzyskania jak najbardziej adekwatnego obrazu tej sfery wierzeń ludowych — uzupełnienia informacjami z zakresu zjawisk parademo-nicznych. Dziedzina ta wykracza wprawdzie poza tradycyjne pojęcia istot demonicznych, jednakże znajduje się w relacjach pewnego z nimi pokrewieństwa. Stąd nie sposób pominąć ich milczeniem przy charakterystyce ludowych wierzeń demonicznych. Do rzędu szeroko rozpowszechnionych wyobrażeń parademonicznych zaliczamy:

a)    Strachy bezpostaciowe określane często mianem „coś". Mogą one na różne sposoby niepokoić człowieka i wzbudzać w nim poczucie lęku i strachu. 0 obecności tych niewidzialnych duchów świadczyć mają wszelakie bez-przyczynowe stuki, skrzypnięcia, kroki, odgłosy przesuwania czy tłuczenia czegoś i inne omamy słuchowe. Niekiedy też tego typu zjawiska uważane są za znak przestrogi czy ostrzeżenia człowieka przed czymś, co nieuchronnie musi nastąpić.

b)    Zjawy i mary (widma) występujące najczęściej pod antropomorficz-nymi postaciami kobiet, rycerzy, mnichów czy bliżej nie określonych istot ludzkich. Widma te niekiedy przybierały także zoomorficzne postacie czarnego psa z łańcuchem, wspaniałego rumaka czy też łba końskiego. W zasadzie przypisywano im neutralny stosunek do ludzi, wśród których jednakże budziły trwogę i lęk już samym faktem ukazywania się.

Zjawiska parademoniczne bardzo silnie zakorzenione były w kulturze ludów słowiańskich, a właściwy ich rozwój wiąże się z przenikaniem do słowiańskich wierzeń ludowych chrześcijańskich wyobrażeń o błąkających się po świecie duszach pokutujących, które najczęściej jednak przebywały w miejscach związanych z ich pierwotnym życiem ziemskim. Na tym podłożu ukształtowały się swoiste ludowo-chrześcijańskie wierzenia o strachach, widmach i zjawach. Stały się one wątkiem dość popularnym w opowieściach ludowych, a także znalazły swoje odzwierciedlenie w wielu utworach literackich.

W ludoznawczej dokumentacji faktograficznej z XIX w. odnajdujemy