68286 P1190193 (2)

296 KRAJOBRAZY WIEJSKIE

Kyc. 12.1. Strefy zasiedlenia i eksploatacji wczesnośredniowiecznych osad wiejskich cypel kutminaq'i lessowe) i krawędź doliny deku wodnego - Kaczyce, osada z W-XII1 w. (fot A. Buko)

szyńsfcin do potowy XQ] w. przeważają uprawy na madach, ale w okresie późniejszym objęto mmi również gleby piaszczyste i gliniaste. Z kolei w parafiach usytuowanych wyżynnie, np. na Płaskowyżu Nałęczowskim, dominacja pól na leienadi lessowych jest przytłaczająca. Alę i tutaj aż do drugiej połowy XQ1 w tereny objęte uprawami charakteryzują się niejednorodnymi warunkami glebowymi. Poza lessami zajmowano gleby piaszczyste, lęgi, grądy i mady. W parafii kurowskiej do dmgiej połowy XIII w. duży udział w terenach uprawianych mały gleby piaszczyste i mady. Te ostatnie, użytkowane powszechnie w H i XII w, tracą znaczenie dopiero w pierwszej połowie XIII w. (A. Roz-waka 1999). Mano zróżnicowań warunków lokalnych, których przyczyny mogą być różnie suerpcetowane (np. zmiany stref osadnictwa, w tym odsuwanie się osad od zbiorników wodnych), widoczne są oczywiste preferencje gleb najbardziej żyznych W okolicach Łęczycy na najbardziej urodzajnych ziemiach, zaliczanych do drugiej i czwartej klasy gleb, zlokalizowanych było ponad 70 proc osad rozpoznanych w latach ubiegłych (Z. Podwińsku 1971: 36).

Me osad wiejskich okresu wczesnopaństwowego datowanych jest w sze-nkkfc mr—-h chronologicznych, sięgających nierzadko dwóch, trzech stuleci. -' flMMtpcfcfcfely wbudowane jeden w drugi tworzą złożone sekwencje straty-jgtfcne- Sytuacja taka nie dziwi, także dlatego, że żywotność wznoszonych wrinaat budynków była stosunkowo niewielka 1 oblicza się ją średnio na 29-99 Im. Jest kwestią zastanawiającą, czy za każdym razem nowe konstrukcje i, wakszono w tych samych. czy leż w innych, aniżeli wcześniej miejscach? C-JMgpadkuomawtanej w dalszej części rozdziału osady w Kaczycach odno-lowsno zadziwiająco małe odległości między obiektami osady, sięgające 10-Pizy Tdrtfmrr że w okresie funkcjonowania miały one części naziem-HUR|IUHj|C( id) średnice (np. zadaszenia), wydaje się mało prawdopodob-we, aby HysUe odkryte konstrukcje mogły funkcjonować w tym samym

czasie Problem nabiera wagi w przypadkach, gdy zabudowa wsi była luźna, i więc gdy kolejne odkrywane obiekty znajdują się w pewnym od siebie oddaleniu. Niewiele bowiem da się powiedzieć na temat układu przestrzennego osiedli tej samej fazy. W okresie jednej, dwóch generacji w niewielkim (lub żadnym) stopniu zmieniały się bowiem rodzaje wytwarzanych narzędzi. Również asortyment użytkowanych naczyń pozostawał najczęściej podobny i ograniczony. Zamieszkująca osady wiejskie ludność była pod względem zajęć dość jednorodna - trudniła się przede wszystkim hodowlą i rolnictwem, uzupełnianymi domowym rzemiosłem; aktywności te wyznaczają więc zakres standardowych pozostałości kultury materialnej.

W okresie wczesnopaństwowym najliczniejszą grupę stanowiły osady rozwijające się spontanicznie, a zatem z zabudową rozproszoną. Cechuje je najczęściej długi, sięgający okresu plemiennego czas trwania oraz brak wyraźnego układu przestrzennego. Na Wyżynie Sandomierskiej badano w latach ubiegłych zespól osadniczy w Złotej kolo Sandomierza, którego najstarszy horyzont sięga kultury praskiej. Nie znaleziono tam dotąd osady z okresu wczesnopiasto-wskiego. pomimo, że zidentyfikowano należące do niej cmentarzysko. Jerzy Gąssowski (1969) sformułował pogląd, że w okresie od XI do połowy XIII w. potencjał osadniczy Złotej był zdecydowanie niższy aniżeli w okresach wcześniejszych. Dodatkowe światło na te kwestie rzucają wyniki badań Teresy Rysiewskiej (1994). Wskazuje ona na bezpośrednie związki społeczności zamieszkujących tereny Złotej i Samborca, poprzez osadzanie tam osobników ppochodzących z osady na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu (por. rozdz. 15). Jeżeli wyniki te uznamy za poprawne, należałoby stwierdzić, że p wyniku podobnych procesów strefy osadnictwa wiejskiego w okresie wczes-Bbpaństwowym podlegały głębokiej dezintegracji. Być może tym należałoby tłumaczyć brak kontynuacji osady w Złotej u początków państwa polskiego w miejscu, gdzie nieprzerwanie przez cztery śmiecia rozwijała się osada w okre-sle wcześniejszym. Zbliżone w wymowie zjawiska zaobserwowano w tym samym regionie w zespole osadniczym w Kleczanowie, położonym między San-Kdomierzeni a Opatowem. Jest to przykład osady wiejskiej powstałej w późnym okresie plemiennym (IX w.) i rozwijającej się po dzień dzisiejszy. Podobnie jak w Złotej, odnotowano tu istotne przekształcenia w strefach zasiedlenia w okresie powstawania państwa. W miejscu zabudowy osady plemiennej usytuowany został cmentarz 1 kościół parafialny (ryc. 12.2). Dokąd wówczas przeniesiono mieszkańców osady - nie udało się ustalić. Zagadkowo na tym tle rysują się początki kościoła i parafii. Z kwerend źródłowych Leszka Słupeckiego 0997) wynika, że proces jej powstawania dotyczył raczej późnego średniowiecza; wyniki te stoją jednak w sprzeczności z miejscową tradycją, cofającą początki kościoła kleczanowskiego nawet do drugiej połowy X w. I choć tak wczesne datowanie wydaje się nieuzasadnione, są przesłanki pozwalające przyjąć, że sakralna funkcja miejsca przy kościele mogła być odległa w czasie. Za przypuszczeniem tym pośrednio świadczy fakt, ze najstarsze groby na onen-