14109 P1190194 (2)

298 KRAJOBRAZY WIEJSKIE

tanu pizykóśdelnym występują w kontekście materiałów, których chronologię odnieść można do pniowy XII w. Odnotowano też niejednorodne azymuty orientacji szkieletów. W przypadku jednego z nich wschodnia orientacja wskazywać może na przeżytki dawnych pogańskich tradycji. Inne przesłanki sugerują, ze dawny cmentarz kurhanowy w lasku klęczanowskim mógł być nadal użytkowany jeszcze po powstaniu państwa W płaszczu kilku kurhanów zidentyfikowano bow iem fragmenty naczyń ceramicznych, co do których zachodzi przypuszczenie. że pochodzą nawet z końca X w. (por. rozdz. 6).

W żadnym z opisanych przypadków nie udało się określić cech szczególnych w zakresie topografii osadnictwa wiejskiego. Więcej interesujących danych wnoszą w tej materii badania Wojciecha Chudziaka (1996), dotyczące osad na ziemiach chełmińskiej i dobrzyńskiej Wynika z nich, że od drugiej połowy X I w' 53 w osady otwarte miały tam różną wielkość, choć najczęściej nie przekraczały powierzchni 1 ha liczba domostw w obrębie osad była zróżnicowana, ale najczęściej wynosiła poniżej dziesięciu. W okresie tym odnotowano dużą presję demograficzną, której wynikiem było poszerzanie dotychczasowej eku-tneny Zajmowano pod osadnictwo równinę morenową, gdzie przeważały gleby brunatne, a w centrach osadniczych wznoszono budynki o konstrukcji słupowej. Osady (zwykle od czterech do sześciu) łączyły się we wspólnoty terytorialne. eksploatujące obszar od 40 do 60 km^; Wielkości te należałoby poszerzyć o tereny puszczańskie. W dągu XI w. zasiedlone zostały tereny Pojezierza Dobrzyńskiego i Wysoczyzny Świeckiej. Jednocześnie areał obszarów puszczańskich na tych terenach uległ zmniejszeniu do 60 proc. całej strefy cheł-mińskodohmńskici Przypuszcza się. Ze jedną z istotnych przyczyn tak dynamicznych przemian osadniczych były migracje ludności ze strefy kujawsko-włel-kopobkicj jednocześnie postępowało lokowanie kolejnych osad na terenach ctołinnych Wśród nierozstrzygniętych problemów pozostaje kwestia obecności w wieki miejscach skupisk jam. przy jednoczesnym braku budynków mieszkał-

Ryc. 12.2. Ko&cWA wiejski w Klewanowtc posadowiony w miejscu osad)' K IX w

lyc. 123. Rekonstrukcja zabudowy osady wiejskiej usytuowanej na dużej przestrzeni - Stob-nica-TrzymorjO (wg H. Wiklakal

nych Nie rozstrzygnięto, czy obiektom tym towarzyszyła zabudowa naziemna ńiepozosta wdająca dla archeologa czytelnych śladów, czy też były to miejsca niezamieszkane, służące mieszkańcom najbliższego otoczenia grodu do pac gospodarczych.

Inną grupę stanowią wsie o zabudowie szeregowej. Lokalizowano je na zboczach wyniesień, wzdłuż dolin rzecznych i strumieni, niekiedy wzdłuż istniejącego szlaku komunikacyjnego. Formę taką miały często osady przygro-dowe. W Jarszewie (pow. Kamień Pomorski) odkryto ślady palenisk, układających się równolegle do siebie w kilku rzędach. W każdym szeregu rozmieszczone były one w odległościach 5-" m. a między nimi pozostawiono pas o oerokości 15-20 m. Ponieważ odległości między rzędami pozostawały stałe, można powiedzieć, że w każdej kolejnej fezie zabudowy starano się nawiązywać do istniejącego już układu (R. Rogpsz 1965). Podobnych danych dostarczyiy badania zrealizowane w Jadownikach .Mokrych (pow. Tarnów), gdzie dwa rzędy chat posadowionych na terasie rzeki Esielnicy. w osadzie datowanej na okres X1-XIII w., oddalone były od siebie o 6 m (M Calulska. R. Madyda 1972). Badana przez Henryka Wiklaka (119851 19841 osada w- Stobnicy-Ttzymor-gach koło Piotrkowa Trybunalskiego zajmowała dużą przestrzeń (choć jak dużą - nie określono), ponieważ odsłonięte w trakcie prac aichedogicznych budynki naziemne i pól ziemiankowe (w liczbie pięciu) stanowią jedynie niewielki wy -dnek zespołu osadniczego (cyc. 123). Za tym ostatnim przypuszczeniem przemawiał znaczny rozrzut przestrzenny znalezisk zalegających na powierzchni terenu.

Zdecydowanie rzadziej spotykany wzorzec tworzyły wsie zabudowane wo- ‘ kół centralnego placu. Prayktadem może być badana w okresie powojennym osada w Biskupinie. Osiedle ulokowano u nasady półwyspu, na piaszczystym