P1190195 (2)

KRAJOBRAZY WIEJSKIE

KRAJOBRAZY WIEJSKIE

l|c UA Oli wyb w Haęaw uqiuua m os ftw wWI dWferfD placu (wg Z. i W. ScafoA-

pagórku. Miało kształt nerkowa-ty. o wymiarach 160 x 75 m, a budynki rozmieszczono wokół wewnętrznego placu (ryc. 12.4). Pizy niektórych chatach znaleziono pozostałości grodzeń w postaci płotków. Od pobliskiego grodu i ufortyfikowanego podgrodzia. usytuowanych na wyspie, oddzielała osadę stumetrowa przestrzeli wody i mokradeł. Materialnymi pozostałościami budynków mieszkalnych były w Biskupinie paleniska, występujące w odstępach średnio co 6 m. Znajdowany w nich inwentarz w postaci przedmiotów codziennego użytku skłonił Włodzimierza i Zoję Szafrańskich (1961) do podjęcia próby określenia charakteru zajęć mieszkańców poszczególnych domostw. 1 choć wyniki te nie ostały się krytyce, nie ulega wątpliwości, że znajdowane przy paleniskach przedmioty ilustrują rozmaitość rzemieślniczych zajęć mieszkańców osiedla. Dotyczy to zwłaszcza licznych jam. których ponad siedemdziesiąt zidentyfikowano na owalnym wewnętrznym placu. Istotnym problemem badawczym byk) określenie techniki wznoszenia

___    budynków. Poza wspomnianymi

pałeaakanu nie pozostaw ih one bowiem w ziemi żadnych czytelnych kon-■rukcyjnae siadów. Ponieważ nie odnotowano też elementów pionowych btwwlrj. przyjęto ze najpewniej byty to budynki naziemne, wznoszone w tuhnkc aiębuwcj. Cinrdłr biskupińskie, funkcjonujące od okresu plemien-■eg) po wiek XI saawtt w j^gwjilMgnych okolicznościach pożar.

jpoa. GasjA) owada otwarta powstała w miejscu wcześniej-aeg> grodu jjtećnfc nnrgo. Budynki sytuowano na dawnych walach, podczas gd|r majdan grodu pozostał niezabudowany. Pusty plac pośrodku spełniać mógł Itflklfeiahijt: adejaca zgsoaaadaeń czy też zagrody do bezpiecznego przetrze

mywania nocą bydła. Na placu takim mogła być też prowadzona działalność rzemieślnicza, a układ domów wokół niego tworzył istotny element obronny w sytuacji zagrożenia zewnętrznego (Z. Hilczetówna 1960).

W przypadku osad o długiej (plemiennej) tradycji, możliwości rozpoznania pierwotnych parceli i zabudowy są ograniczone. Wielokrotne podziały pól i przebudowy domów powodowały, że parcele tych samych właŚddeli znalazły się w różnych miejscach, co utrudniało nie tylko ich sprawną obsługę, ale i śdąganie czynszu i dziesięciny. Stąd w wiekach XII i XDI, kiedy następował wyraźny wzrost Uczby osad, dokonywano niezbędnych w tym zakresie komasacji. Ale mimo to nadal przeważały źreby (gospodarstwa wiejskie) i kiBcu-dworcze osiedla. Jedynie w majątkach kościelnych, w miarę powstawania i rozbudowy systemu parafii, lokowano osady wiejskie zdecydowanie większe (Z. Podwińska 1971: 367).

Niewykorzystany potencjał badawczy: osady służebne

Odrębną grupę stanowią tzw. osady służebne. Traktować je należy jako skutek powstania ośrodków wczesnomiejskich i ich bazę gospodarczą. Na ziemiach polskich ten typ osiedli stanowi, zdaniem wielu autorów, .import* idei, której początków doszukiwać się można w świetie karolińskim. W Europie Środkowej wcześniej „implantowano" je na terenach Czech, skąd przejęli podobne wzorce organizacyjne Piastowie i węgierscy Arpadzi. Zdaniem Karola Modzelewskiego (2000), ich pojawienie się na ziemiach polskich odnieść należy do okresu drugiej połowy X - początku XI w. Jednocześnie przyjmuje się, że w larach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XI w., a zatem w czasach Bolesława Śmiałego, proces ich tworzenia dobiegał końca. Od XII w. osady tego typu przestają być posiadłościami władcy, głównie (choć nie tylko) jako skutek nadawania ich kościołom. Inne stanowi:) nadal własność państwową. Przyjmuje się, że rozpad organizacji służebnych następuje w XIII w., a ostateczny ich zanik - na przełomie XIII i XIV w. Przyczyn tego stanu rzeczy upatruje się w zmianach systemu administrowania państwem, zwłaszcza w przejściu od podziału na prowincje do powstania księstw dzielnicowych, co wprowadzono w pierwszej połowie XII w.

Wsie służebne traktowane są jako przejaw planowej akcji, realizowanej przez feudałów w drodze odgórnych zarządzeń. Służby rozdzielano grupowo, to znaczy solidarnie między członków społeczności danej osady. W ten sposób nazwa powinności, jaką wykonywali mieszkańcy danej osady, stawała aę synonimem, a z czasem nazwą miejscowości. Wiele specjalności spośród ponad Czterdziestu udokumentowanych źródłowo, np. w zakresie produkcji wina. wykraczało poza umiejętności i wiedzę ówczesnego chłopstwa; stąd przypuszcza się, że do tych niestandardowych posług byli oni przyuczani przez specjalistów sprowadzanych z zewnątrz.