68513 skanuj0058

podopiecznego, jak i warunkach oraz czynnikach zmiany te wywołujące. Kwestie te są przedmiotem analizy oraz badań określonych dziedzin tej dyscypliny, takich jak: teoria wychowania, metodyka wychowania, antropologia wychowania czy filozofia wychowania.

Próba wykazania wychowawczego aspektu pracy socjalnej może mieć dla praktyki i teorii socjalno-wychowawczej ogromne znaczenie.

Po pierwsze, pozwoli to na wyraźne rozgraniczenie czynności, sytuacji oraz funkcji „czystej" pomocy socjalnej od czynności wychowawczych. Niewątpliwie zaś świadomość tego co się robi, pozwoli robić to lepiej, a głównie bardziej adekwatnie w stosunku do celów.

Po drogie, znajomość relacji zachodzących pomiędzy pracą socjalną a wychowaniem może być dla pracowników socjalnych (w tym opiekunów) elementarnym warunkiem świadomości wychowawczych skutków określonych etapów pracy socjalnej, w tym również świadomości wzbogacania pomocy wartościami wychowawczymi. Z drugiej strony w analizie relacji, o których mowa, chodziłoby o świadomość socjalno-opiekuńczych skutków oddziaływań wychówawczo-socjalnych, w tym leż świadomość wzbogacania wartościami socjalno-opiekuńczymi. Pierwszy aspekt tej zależności odnieść można do przykładu, gdy pomoc społeczna jest niezgodna z określonymi celami wychowania; drogi, gdy nacisk na proces i cele wychowania niedostatecznie uwzględniają zaspokajanie określonych potrzeb czy pomoc w pokonywaniu określonych trudności.

Po trzecie, analiza relacji praca socjalna - wychowanie pozwala na uchwycenie różnorodnych uwarunkowań obu rodzajów działalności. Oczywisty bowiem wydaje-się fakt, że pełniejsza realizacja zadań wychowawczych wiąże aę z uprzednią pomocą wobec podopiecznych, a ta z kolei, w określonym stopniu, zależy od możliwości realizacji zadań wychowawczych [Dąbrowski 1995. s. 75).

Praca socjalna jako swoisty stosunek wychowawczo-opiekuńczy

Trudno wyobrazić sobie realizację celów i zadań pracy socjalnej bez świadomych działań zmierzających do określonego kształtowania osobowości podopiecznego, jak pisze H. Radlińska „..we wszystkich czynnościach opiekuńczych odbywa się akt wychowawczy” [Radlińska 1961, s. 324]. O związkach i zależnościach pomiędzy postawami pomocy i opieki a wychowaniem pisze wielu, zwłaszcza pedagogów opiekuńczych, m.in. A. Kelm, J. Wołczyk, l Madaszkowa, I. Jundziłł; ale przede wszystkim Z. Dąbrowski.

Oczywiście, charakter tych związków i zależności w zasadniczym stopniu zależy od tego jak zdefiniujemy pojęcie pracy socjalnej. Z dokonanego w tym zakresie przeglądu zamieszczonego w rozdziale I tej pracy zdaje się

wynikać, iż realizacja celów i zadań socjalnych obejmuje bardzo szeroką gamę działalności: począwszy od interwencji, poprzez pomoc incydentalną, instytucjonalną, środowiskową czy organizacyjną, aż po kontakt o charakterze opiekuńczym. Jeśli zatem pracę socjalną m.in. definiuje się jako pomoc w odzyskiwaniu zdolności do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie - to tak szerokie ujęcie tego typu działalności zawiera w sobie szereg zachowań i postaw nakierowanych na dostarczenie podopiecznemu niezbędnych sił i środków, które umożliwią mu samodzielny rozwój oraz funkcjonowanie społeczne.

Pracownik socjalny może zatem - i dzieje się tak w naszym systemie pomocy niestety bardzo często - pomagać podopiecznemu w sposób doraźny, niesystematyczny czy wręcz „akcyjny”, tak aby utrzymać go przy życiu lub aby zapewnić jemu elementarne środki do względnie normalnego funkcjonowania w rodzinie czy społeczeństwie. Zresztą na tego rodzaju doraźnej akcji socjalnej często pomoc¹ się kończy. W sytuacji jednak, gdy pracownik podejmie trud trwalszego oraz bardziej systematycznego kontaktu z podopiecznym, gdy permanentne zaspokajanie jego potrzeb przerodzi się w stosunek bardziej trwały, a z czasem bardziej symetryczny; i gdy podopieczny niezdolny będzie do samodzielnego funkcjonowania - wówczas taka pomoc nosi wszelkie znamiona opieki lub pracy socjalnej w oparciu o metodę indywidualnych przypadków. Ale i wówczas praca socjalna rozumiana czy to jako pomoc doraźna, czy jako praca opiekuńcza, nie wyczerpuje sensu tego typu działalności. Cele, funkcje, a za nimi metody pracy socjalnej wiążą się przecież również z oddziaływaniem o charakterze grupowym, z aktywizacją społeczności lokalnej (uruchamianiem sił środowiska) oraz szeroką działalnością animacyjną, organizacyjną, polityczną czy_Tnaukową, w skali zarówno mikro-, jak i makro.

Telli zatem chodzi o swoistość oraz względną autonomię pracy socjalno-opiekuńczej, to jest rzeczą oczy wistą, iż działalność ta odnosi się głównie do

119

1

Trudno tutaj zgodzić się z określeniem pomocy jako współdziałaniem z podmiotem w pokonywaniu sytuacji trudnej. W takiej sytuacji podopieczny znajduje się zawsze, gdy nie może samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb. Opieka byłaby w tym kontekście jedynie pewnym etapem pomocy lub pracy socjalnej, które tak czy Inaczej zawsze wiążą się z zaspokajaniem określonych potrzeb. Takim mianowicie, gdy depry wacja, zwłaszcza potrzeb podstawowych, miałaby charakter głębszy, a przede wszystkim gdy opiekun podejmie się zaspokajania tych potrzeb w sposób odpowiedzialny, ciągły, bezinteresowny, w ramach określonego stosunku opiekuńczo-wychowawczego. Oczywiście, rodzi się w tym momencie problem niezwykle szerokich kompetencji oraz umiejętności zawodowych pracownika socjalnego. Sądzę, iż może go w dużym stopniu rozwiązać jakiś sensowny system specjalizacji zawodowych; np. wg kryterium metody, problemu do rozwiązania lub obszaru (instytucji), w których ma miejsce pomoc. Tak czy inaczej, trudno sobie wyobrazić pracę socjalną np. z osobą bezrobotną również bez wiedzy oraz umiejętności stricte opiekuńczych.