68535 skanuj0017 (228)

212

Ruch naturalny ludności

Zgony

213

C,

(7-34)

(7.35)

2,

a,U, + (\-a,)U,.

gdzie:

Z, — liczba zarejestrowanych zgonów niemowlęcych w roku kalendarzowym, . U, — liczba urodzeń w roku kalendarzowym t,

— liczba urodzeń w roku kalendarzowym poprzedzającym rok l, a,    — stosunek liczby dzieci zmarłych w wieku poniżej 1 roku i jednocześnie

urodzonych w roku t do ogółu niemowląt zmarłych w tymże roku (w latach 1945-1955 stosowano jako niezmienny współczynnik a,=0,67, w latach 1956-1984 a,=0,75, a w latach 1985-1994 «,=0,85),

C — constans (100 lub 1000).

Empiryczne wartości współczynników ar, ulegają, jak już powiedziano uprzed- '; ^: nio, pewnym zmianom. Ponieważ wahania wartości tego współczynnika z roku na: rok są stosunkowo małe i wpływają w sposób minimalny na wielkość współczynnika zgonów niemowląt, w praktyce stosuje się umowny współczynnik a; jako najbar- % dziej odpowiadający faktycznie występującym proporcjom¹⁷.

We wzorze (7.34) umowną liczbę urodzeń znajduje się jako sumę części -urodzeń z lat fi t— 1.

Jeżeli w dwu sąsiadujących latach liczby urodzeń (U, oraz (/,_,) są do siebie zbliżone, posługiwanie się dowolnym współczynnikiem a, l nie ma w praktyce • istotnego znaczenia. Gdy liczby urodzeń nie są zbliżone, wówczas może nastąpić: 7

1)    zwiększenie współczynnika zgonów niemowląt w stosunku do współczyn-nika teoretycznie uzasadnionego, jeśli w roku badanym liczba urodzeń U, znacznie | wzrosła w porównaniu z liczbą urodzeń U,__v

2)    zmniejszenie współczynnika zgonów niemowląt w stosunku do współczynnika teoretycznie uzasadnionego, jeśli w roku badanym liczba urodzeń U, znacznie zmalała w porównaniu z liczbą urodzeń U,_,.

Jeżeli współczynnik a, jest większy od 0,9, obliczanie współczynnika zgonów niemowląt powinno przebiegać według zasad sugerowanych przez ONZ.

Począwszy od 1994 r. współczynniki zgonów niemowląt są obliczane w Polsce według wskazań ONZ.

Jeżeli, opierając się na zasadzie J. Rahtsa, chcemy obliczyć półroczny . współczynnik zgonów niemowląt, stosujemy ogólny wzór, analogiczny do wzoru (7.34):

Z^p

w^p --*-c.

gdzie:

Z' — liczba zgonów niemowląt w półroczu badanym, U_p — liczba urodzeń w półroczu badanym, : U_p, i — liczba urodzeń w półroczu poprzedzającym półrocze badane,

' C — constans (100 lub 1000).

Aczkolwiek rozkład zgonów niemowląt według półroczy urodzeń i zgonów nie jest taki sam, względy praktyczne skłaniają do przyjęcia dwu wag zamiast trzech, innymi słowy — do ograniczenia zasięgu mianownika tylko do dwu kolejno po sobie następujących półroczy.

W tym przypadku musimy przede wszystkim ustalić (na podstawie rozkładu zgonów niemowląt według półroczy urodzeń i zgonów) wagi w mianowniku ■ współczynnika.    /

Analiza przemian zachodzących w umieralności niemowląt bardzo często jest prowadzona na podstawie współczynników umieralności oraz współczynników umieralności neonatalnej i postneonatalncj. Umieralność nconatalna wyraża stosunek zgonów noworodków liczących nie więcej niż 28 dni (niekiedy 1 miesiąc) do ogólnej liczby urodzeń żywych. Umieralność postneonatalna wyraża stosunek zgonów niemowląt (liczących więcej niż 28 dni, ale mniej niż 1 rok) do ogólnej liczby urodzeń żywych.

Podział ten wiąże się w pewnym stopniu z endogeniczną i egzogenicz-ną umieralnością niemowląt- Umieralnością endogeniczną nazywamy tę, która jest ściśle związana z wewnętrzną kondycją jednostek, z życiem wewnątrzmacicz-nym i okolicznościami porodu, a więc umieralność spowodowaną wrodzonymi wadami, wątłością wrodzoną czy też wczcśniactwem lub uszkodzeniami przy porodzie. Umieralność egzogeniczna ma swoje źródło w styczności niemowląt .. z otoczeniem i jest prawie wyłącznie spowodowana chorobami zakaźnymi albo brakiem higieny, dym odżywianiem lub wypadkami

Brak szczegółowych danych nie zawsze pozwala statystycznie wyodrębnić liczbę zgonów egzogenicznych oraz endogenicznych i dlatego często przyjmuje się podział formalny na umieralność nconatalną i postneonatalną jako substytucyjny.

Obraz zmian umieralności niemowląt w krajach europejskich przedstawiono w tablicy 7.28.

J. Bourgeois-Pichat zaproponował inne rozwiązanie. Jest ono oparte na . obserwacji, że zgony endogeniczne występują u niemowląt nie później niż w pierwszym miesiącu życia. Proponuje on, aby szacować liczbę zgonów egzogenicznych przez zwiększenie o 25% liczby zgonów postneonatalnych (tj. niemowląt ; zmarłych w wieku powyżej 28 dni albo w ciągu 11 miesięcy, licząc od drugiego miesiąca życia), dla doszacowania zgonów powstałych w ciągu pierwszych 28 dni tycia w wyniku styczności z zewnętrznym otoczeniem. Liczba zgonów endogenicznych równa się wówczas różnicy między ogólną liczbą zgonów niemowlęcych a liczbą zgonów postneonatalnych zwiększonych o 25%“.

Inną miarą stosowaną w ocenie wczesnej umieralności niemowląt jest współczynnik wyrażający umieralność okołoporodową. Wyraża on stosunek urodzeń mattwych i zgonów w pierwszym tygodniu trwania życia do ogólnej liczby urodzeń żywych i martwych:

^JI I. Holzer, Umieralność’ , Jw.

¹¹¹ Obliczem tego typu dla wickszoSci krajów Europy może znaleźć Czytelnik w pracy: Post-War Dcmographic Trends in Europę and me Outlook Unlil lite Year 2000 W: Economlc Sumy of Europę in 1974, ONZ, Nowy Jork 1975, s. 41.

f

214    Ruch naturalny ludności___;!jS K.j

Zgony

215

"U

u.+z.™_c

U_t+U_m '

(7.36) i

gdzie:
	— zgony okołoporodowe.
2*0-6	— zgony niemowląt w wieku 0-6 dni.
vt	— urodzenia żywe.
Um	— urodzenia martwe.
c	— constans (1000).

Stosowany jest on w statystyce medycznej z pewnymi modyfikacjami, np. g włączając lub wyłączając urodzenia dzieci niezdolnych do życia z oznakami lub bez i oznak życia. W takim przypadku przyjmuje postać:

W.

Ut+U„ + U_pdl '

(737)

gdzie:

U„_d; — urodzenia niezdolne do żyda.

Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia mówią o włączaniu, dla zachowania porównywalności, zarówno w liczniku, jak i w mianowniku danych o płodach c i noworodkach ważących co najmniej 1000 g lub gdy nieznany jest ciężar gę urodzeniowy noworodka po odpowiednim czasie trwania ciąży (22 tygodnie) lub osiągających odpowiednią długość ciała (35 cm).

Do analizy tego typu współczynników konieczna jest dokładna znajomość Ą przyjętych definicji.

Tablica 7.29

Umieralność niemowląt na ziemiach polskich

Ula	Na 1000 Brodo* *****
1896-1900	210*
1926-1930	147
1931	142
1932	144
1933	128
1934	141
1935	127
1936	141
1937	136
1938	140
1939-1948
1950	111.2
1955	82J
1960	54,8
1965	43,2
1970	36,7
1975	29,0
1980	25,5
1985	22,0
1990	19.3
1996	12,2
2000	8,1

* Szacunek wj;u.ny opaiiy na danych dla województw wschodnich (tS0%«), zachodnich (216"r) i południowych (210%.) 2r6dło: Opracowanie wlaznc na podstawie Mały Rocznik Suityuytpty 1919. GUS, Warszawa 1030. s 42-43; Rocwłk Suuwyctny, GUS. r różnych lat

7.4.4

Przemiany w umieralności niemowląt

Należy stwierdzić, że w natężeniu zgonów niemowlęcych zachodzą bardzo poważne S przeobrażenia. Na początku XX w. współczynniki zgonów niemowląt, wyrażające ć^: liczbę zgonów dzieci w wieku poniżej 1 roku życia przypadającą na 1000 żywo g urodzonych, kształtowały się na ziemiach polskich na poziomie ok. 210. Oznacza togę; że co roku więcej niż 1/5 ogólnej liczby urodzonych dzieci umierała nie dożywszy ;i 1 roku. W latach trzydziestych XX w. współczynnik ten wzrósł do 140 zgonów;?, (na 1000 urodzeń żywych). Ponieważ wiadomo, że obliczano go na podstawie ; danych niekompletnych (wadliwa rejestracja), należy przyjąć, że jest to minimalny ■; poziom, jaki osiągał w tym czasie omawiany współczynnik. Istnieje jednak i przypuszczenie, Że umieralność niemowląt w latach trzydziestych była znaczne ' wyższa (200%), a zatem odpowiednio wyższa była również umieralność na początku naszego wieku.

Po drugiej wojnie światowej, po krótkotrwałym wzroście w latach 1945-1951.;; obserwuje się stalą tendencję do obniżania się współczynnika zgonów niemowląt. | który w 2000 r. wynosił jut tylko 8.1%e (tabl. 7.29).

Należy jednak przypomnieć, że w 1962 r. zmieniono definicję żywego urodzenia i dopiero w 1994 r. przywrócono definicję zalecaną przez Światową Organizację Zdrowia.

Współczynnik zgonów niemowląt jest szczególnie czuły na tego typu zmiany. Począwszy od Rocznika Demograficznego 1995 GUS publikuje przeliczone wstecz . wartości współczynników zgonów niemowląt. Dlatego też różnią się wartości współczynników publikowane dla lat wcześniejszych od tych przeliczonych i opublikowanych po 1995 i.

Należy jednak stwierdzić, że obecny poziom umieralności niemowląt w Polsce jest ciągle jeszcze stosunkowo wysoki. W Europie najniższe współczynniki zgonów niemowląt w 2000 r. odnotowano w Islandii, Finlandii, Norwegii i Szwecji (3,0-3,8%c), najwyższe w Rumunii i Bułgarii (18,6 i 13,4%«). Odpowiednie dane zamieszczone są w tablicy 7.28.

* * *

W Polsce rozkład zgonów niemowląt według wieku jest przykładem rozkładu skrajnie asymetrycznego. Udział zgonów noworodków (w wieku 0-27 dni) przekroczył granicę 50% w połowic lat sześćdziesiątych XX w. W 2000 r. zbliżył się