32840 skanuj0015 (103)

204

Ruch naturalny ludności

Zgony

205

gdzie:

W* — ogólny współczynnik zgonów,

W_u — współczynnik urodzeń w roku f,

W_tn — współczynnik zgonów niemowlęcych w roku r, a₍ — współczynnik wyrażający stosunek liczby zmarłych w roku t w wieku poniżej 1 roku i jednocześnie urodzonych w roku t do ogółu niemowląt | zmarłych w tymże roku,

C — constans (100, 1000 lub 10 000).    a|||

Wyniki obliczeń wykonanych na podstawie wzoru (7.31) nie budzą zastrzeżeń^ w przypadkach, gdy współczynniki zarówno urodzeń (rodności), jak i zgonó*^

sił 0,72. Wynik ten oznacza, że 72% niemowląt zmarłych w roku badanym t^f'm stanowiły niemowlęta urodzone w tymże roku t. Proporcja ta odpowiada warunkom •-^r określonego miejsca oraz czasu i nie można jej, rzecz jasna, traktować jako wielkości ^ stałej.

Do 1955 r. w polskiej praktyce statystycznej jako stałą wielkość współczynnika | cc, przyjmowano 0,67. W latach 1956-1984 wartość tego współczynnika wynosiła Ą 0,75, w latach 1985-1993 natomiast 0,85. Od 1994 r. współczynnik zgonów,-;;.* niemowląt liczony jest jako iloraz ogólnej liczby zgonów niemowląt i ogólnej liczby 'g urodzeń żywych zarejestrowanych w danym roku. Empiryczne wartości współezyń- 'Ąl nika cr, ulegaj;* stałym /mianom, jednak względy praktyczne skłaniają do przyj- ^ rr.0wania jednego umownego współczynnika najbardziej odpowiadającego faktyczni nie występującym proporcjom w danym okresie (poi s 206 oraz 212 i nasU

Sposób obliczania współczynnika zgonów osób w wieku 1 toku i więcej _v prezentujemy na następującym przykładzie

W \9W t urodziło sic w Polsce 545,8 tys. d/icci. Ponieważ współczyr.nu /&cnów niemowląt wynosi I5,9%c. liczba dz.eci pozostałych przy życiu w dnicji 3112 195$ r. (spośićd urodzonych w tym toku) wynosiła

UUis = 545,8 (1 -0,85 - 0,0159) * 545,8 • 0,986 = 538,2.

Liczba ludności Polski w dniu 30.06.1990 r. wynosiła 37 580,8 tys., a zatenj liczba ludności w wieku 1 roku i więcej wynosiła:

L_i990~ Vmo = 38 119,0- 538,2 = 37 580,8.

Ponieważ liczba zgonów w wieku 1 roku i więcej wynosiła 379,7 tys. osób, || współczynnik zgonów osób w tym wieku wynosił:    - ^/:?M§

379 7

^- = 375^ ¹⁰⁰⁰ = 10’^I%°-

W przypadku obliczania ogólnego współczynnika zgonów (umieralności) osób w wieku 1 roku i więcej metodą pośrednią (dającą przybliżony wynik) stosuje się: wzór:

. niemowlęcych nie ulegają zbyt gwałtownym zmianom z roku na rok, wtedy bowiem • liczby urodzeń w podanych zapisach skracają się, ponieważ liczba urodzeń w roku badanym (liczba urodzeń z licznika współczynnika rodności U,) nie różni się 1 w sposób istotny od liczby urodzeń, w stosunku do której jest obliczany współczyn-v nik zgonów niemowlęcych:

W1990 r. współczynnik urodzeń wynosił 14,3%o, ogólny współczynnik zgonów 10,2%*, a współczynnik zgonów niemowlęcych 15,9%o. Tak więc współczynnik 2gor.ów osób v' wieku I loki. i więcej obliczany metodą pośrednią przyjmuje wartość:

_w,.₌ 0.0102-0.0143 0,0159 _O.Oib •    | - 0.0143(1 -C.85 0.0159J 0,986'    * **

W przypadku zachodzących z roku na rok większych zmian w waitrrści wspólczynndca uicd/cń i współczynnika zgonów niemowlęcych konieczne jest posługiwanie się skomplikowanym wzorem uwzględniającym odpowiednie zićz nicowanie wag:

w-=__{732)

1    - a,Win)-\w;(ńmaW n).

gdzie:

^to — współczynnik zgonów niemowlęcych w roku poprzedzającym rok badany, — współczynnik urodzeń w roku poprzedzającym iok badany.

|§    7.4.2

Umieralność

Ogólny współczynnik zgonów, zwany czasami surowym współczynnikiem zgonów dla podkreślenia, że na jego wielkość mają wpływ zarówno zmiany w poziomie umieralności ludności w poszczególnych grupach wieku i płci oraz zmiany struktury ludności według płci i wieku, jest powszechnie stosowaną miarą umieralności. Obrazuje on bowiem rzeczywisty poziom ogólnej umieralności, będący wypadkową działania czynników nań wpływających. Ponadto współczynnik zgonów jest jednym z elementów określających współczynnik przyrostu naturalnego ludności . (podrozdz. 8.2). Przy analizach szczegółowych ogólny współczynnik zgonów jest miarą niewystarczającą. Konieczne jest wówczas posługiwanie się współczynnikami zgonów według płci, wieku, miejsca zamieszkania i cech społeczno-zawodowych ludności.

Kolejność państw według poziomu umieralności, przy wyeliminowaniu różnic w strukturach wieku ludności, można ustalić, stosując bądź metodę standaryzacji (podrozdz. 3.4), bądź wartości przeciętnego dalszego trwania życia (s. 239 i nast.)

Na początku ubiegłego stulecia w Europie surowe współczynniki zgonów Wahały się w granicach 15-26%o, a pod koniec w granicach 6-14%*. Dane dla § wybranych krajów przedstawiono w tablicy 7.24.

206    Ruch naturalny ludności

■38

■ Zgony

207

Tablica 7.24

Surowe współczynniki zgonów w krajach europejskich w latach 1901-2000

(średnioroczne dla danego pięciolecia liczby zgonów na 1000 ludności w śiodku badanego okresu)

Rcgioa i wybrane ki a je	Lata
	1901-1905	1931-1935	1950-1953	1995-2000
Europa Wschodnia		-	92	13,4
Bułgaria	22,5	15,5	10,2	14,3
Polska	25,5	14,7	10,9	9,9
Rumunia	25,7	20.0	12,0	12,0
Węgry	25,6	15,8	11,4	14,0
Europa Północna			11,1	10,8
Dania	14,8	10,9	9,0	11.6
Finlandia	19,2	13,3	9,7	9,6
Irlandia	17,1	14,0	12,6	8,6
Norwegia	14,6	10,4	8,2	10,1
Szwecja	15,5	11,6	9,8	10.6
W Brytania	16,3	12,3	U.7	10,8
Europa Zachodnia		.	11,4	10,0
Austria	22.0	13,5	12.3	9,9
Belgia	17.0	13,0	12,2	9,9
Francja	19,6	15,7	12,8	9,4
Holandia	16.1	8,9	7,5	9,8
Niemcy			11,1	10,7
Szwajcaria	17,5	11.8	10,1	9,4
Europa Południowa			10,6	9,8
Albania		163	143	5,5
Grecja		16.5	7,2	9,8
Hiszpania	26.1	16.5	10,2	9,2
Portugalia	19.9	16.9	11.8	10,6
Włochy	22,0	14.1	9.9	10,4

Źródło: Opacwioic »b»ocn*podtuwłe teonome $javsyc^ £»/***. Pan 1LUN. Nowy laik 1975, i 220; roczników dcmograftc/iych ONZ; World PojmkaSo* Pmpaiy Ikt 2000 łm«ob. voł U i DI. UN. Nowy Jork 2001

Ocena dynamiki umieralności na ziemiach polskich w XX w. jest kłopotliwa, ponieważ poważnym zmianom uległy zarówno obszar państwa, jak i skład narodowościowy ludności. Opierając się na dostępnych danych, można jednak | stwierdzić, że natężenie zgonów wykazuje stałą tendencję spadkową.

Ogólna prawidłowość, wyrażająca się systematycznym zmniejszeniem natężę- ' nia zgonów, zakłócana bywa w latach wojen i bezpośrednio po nich następujących. J: W czasie obu wojen światowych nastąpił wzrost natężenia zgonów (bez zabitych • i pomordowanych) spowodowany epidemiami, pogarszaniem warunków pracy i życia, polityką eksterminacji (zwłaszcza w okresie okupacji hitlerowskiej). ^ Działanie tych przyczyn przedłuża się zazwyczaj na okres pierwszych lat powojennych, kiedy społeczeństwo źle odżywione ulega łatwo epidemiom chorób zakaźnych, i co pociąga za sobą wzrost natężenia zgonów.

Umieralność ludności na ziemiach polskich

Okres	Ogótan	Grupy wieku
		0-4 lat	SM)	I 10-14	15-19	1 20-24	1 25-34	JS-4*	45-S4	35 M Ima
			Na 1000 ludności danej grupy					viiku
1896-1900*'	25,8	95,8	9,0	4,6	5,2	6.9	7,8	10,8	17,7	36,4
1931-1932	15,3	45,8	3,5	2,6	4,0	5,4	5,9	7,4	12,0	25,2
1933-1934	14,3	41,7	3,5	2.5	3,7	4,8	5.3	6,9	11,5	24.8
1950	11,6	32,5	1,5	1.2	2,0	3,0	33	4,6	8,7	19,7
1960	7,6	13,4	0,6	0.6	0,9	1,3	1,7	2.6	6,2	14.6
1980	9,9	52	0,4	03	0,7	12	1,5	3,4	7,8
1990	10,2	4,1	0,3	0,3	0,7	1.0	1,5	3,2	7.8
2000	9,5	1,8	02	0,2	03	0,8	1,0	2,7	62
			Natężenie zgonów z lat 1896-1900 a 100
1896-1900°	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100
1960	29	14	7	13	17	19	22	24	35	40
1980	38	5	4	7	13	17	19	31	33
1990	40	4	3	7	13	14	19	30	44
2000	37	2	2	4	10	12	13	25	36	- ;
			Natężenie zgonów z roku 1960 ■					100
1960	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100
1980	130	39	67	50	78	92	88	131	126
1990	134	25	50	50	78	77	88	123	126
2000	125	13	33	33	56	62	59	104	102	■

' Bez województw centralnych Źródło: Opracowanie własne tytuty, GUS, x rolnych loc

oa podstawie Mały /twznlt Staryu^zny 1939, GUS. Wwwinwa 1939. t 49; Rocznik

Na terenie ziem polskich w latach 1896-2000 nastąpił najsilniejszy spadek natężenia zgonów (o 98%) w grupie wieku 0-9 lat. Wśród osób w wieku 15-34 lat natężenie zgonów w omawianym okresie zmalało o co najmniej 87%. W starszych grupach wieku tempo spadku natężenia zgonów było o wiele słabsze, np. w grupie wieku 45-54 lata współczynnik zgonów obniżył się o 64% w porównaniu z wielkością tego współczynnika z okresu 1896-1900.

Należy jednak zwrócić uwagę, że od połowy lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia występuje wzrost natężenia zgonów, przede wszystkim wśród mężczyzn w wieku 30 lat i więcej. Zmiana trendu spowodowała, źe od połowy lat siedemdziesiątych notuje się skracanie przeciętnej długości trwania życia mężczyzn Zjawisko to wystąpiło również wśród kobiet w latach osiemdziesiątych. W latach dziewięćdziesiątych przeciętna długość trwania życia zarówno mężczyzn, jak i kobiet wydłużyła się.

Omawiając umieralność z uwzględnieniem pici i wieku, należy stwierdzić, te we wszystkich grupach wieku umieralność kobiet jest mniejsza od umieralności mężczyzn Na tle ogólnej tendencji malejącego natężenia zgonów umieralność kobiet, na ogół, maleje szybciej niż umieralność mężczyzn. Wprowadzono w związku z tym określenie nadumieralności mężczyzn (ponad poziom umieralności kobiet).