70527 pdl 1

Należy przypuszczać, iż ta różnorodność (tak wyraźnie ujawniająca się w wyobrażeniu boginki) stanowi rezultat połączenia kilku różnych postaci demonów żeńskich w jedno — nie bardzo spójne — wyobrażenie istoty nadzmysłowej. Także zachowane w tradycji ludowej nazwy owych demonów w poszczególnych regionach przypuszczalnie są lokalnymi odpowiednikami nazewnictwa boginek. Przy czym nie dysponujemy dokumentacją źródłową pozwalającą określić pierwotne formy funkcjonowania kultu boginek w naszej kulturze ludowej. Tak więc wyobrażenie tej istoty demonicznej jest dość kontrowersyjne, na co słusznie zwrócił uwagę K. Moszyński pisząc: „Tu nawet elementu zasadniczego nie sposób dziś wykryć, cały zaś zespół odnośnych wierzeń, tzn. wszystkie bez wyjątku cechy wspomnianych demonów są to motywy najzupełniej luźne, wędrujące każdy na własną rękę i tworzące z dziesiątkami innych wątków zmienne układy" (KLS, s. 603).

Na pewne ślady wierzeń w boginki, jako demony przybrzeżne, natrafić jeszcze można we wschodnich regionach naszego kraju. Wprawdzie zebrany tu materiał nie jest zbyt obszerny; zaledwie 34% informatorów (głównie z regionu rzeszowskiego) dysponowało wiadomościami o danych istotach demonicznych. Natomiast bardziej były tu żywotne wierzenia w demony wodne, co nasuwa przypuszczenie, iż prawdopodobnie przejęły one także zakresy działań przypisywanych pierwotnie demonom przybrzeżnym (zwłaszcza w regionach białostockim i lubelskim).

Demony przybrzeżne najczęściej określano tu mianem boginek, bogiń i bogenek (59%), jak również duchów bez określonej nazwy — „coś“ (21%). Natomiast w regionie lubelskim stwierdzono ponadto występowanie jeszcze pewnych nazw lokalnych: chlapa nocna (rejon Bełżyc), morskie panny (rejon Zamościa) czy pokutnice (rejon Radzynia Podlaskiego). W niektórych miejscowościach demonom tym nadawano też nazwy zapożyczone od innych wyobrażeń demonicznych i postaci półdemonicznych, jak czarownice i czamo-księżnice (rejon Bychawy), mamony (rejon Gorlic), południce (rejon Kraśnika), rusawki (rejon Parczewa) czy złe duchy (rejon Biłgoraja). Wyobrażeniom tych istot przypisywano postacie:

a)    młodych pięknych kobiet pozbawionych odzienia (45%),

b)    nagich kobiet z wielkimi workowatymi piersiami (11%),

c)    bardzo starych kobiet ubranych na czarno lub szaro (11%),

d)    młodych kobiet ubranych na biało i niekiedy w kapeluszach na głowie (7%),

e)    kobiet bardzo małego wzrostu (4%),

f)    ludzi nie mających żadnych cech szczególnych (4%),

g)    młodych dziewcząt z długimi białymi włosami i odzianych w białe lniane płachty (2%),

94