70645 Nartowska Różnice indywidualne0067

przedrzeźnianie (np. przez starsze rodzeństwo), nadmierne i ustawiczne korygowanie wypowiedzi dziecka może zahamować jego aktywność werbalną; szczególnie, gdy towarzyszy temu ogólnie negatywna postawa wobec niego.-Możemy również obserwować sytuacyjne zahamowanie czynności werbalnych. Na przykład dziecko jest rozmowne w kontaktach z dziećmi, a staje się milkliwe w obecności nauczycielki lub, przeciwnie, lubi rozmawiać tylko z dorosłymi. Bywa również tak, że w sytuacjach codziennych, znanych dziecko wykazuje normalną, przeciętną aktywność werbalną, która zbyt łatwo jednak ulega zahamowaniu, gdy dziecko napotyka nową sytuację lub uwaga otoczenia jest na nim skoncentrowana (z różnych przyczyn) itp. W tych wypadkach ograniczenie aktywności werbalnej nie zagraża rozwojowi mowy, gdyż występuje incydentalnie, jest jednak dowodem wzmożonej reaktywności emocjonalnej dziecka i znacznej jego wrażliwości. Opóźnienia w rozwoju mowy ujawniają się w wieku przedszkolnym przede wszystkim w postaci ubogiego słownictwa, w prymitywnej strukturze językowej oraz w długo utrzymujących się agramatyzmach. Często, choć nie zawsze, pierwsze przejawy obserwujemy już w wieku poniemowlęcym; pierwsze słowa pojawiają się później i stosunkowo wolno przybywają, oraz z opóźnieniem wykształca się mowa zdaniowa. Jak już wspominaliśmy, podstawowe znaczenie dla rozwoju mowy ma środowisko rodzinne, w którym dziecko otrzymuje wzorce językowe i które może stymulować lub hamować aktywność werbalną dziecka. Okazuje się jednak, że w wielu przypadkach przyczyną opóźnień rozwoju mowy są zakłócenia w procesach analizy i syntezy złożonych struktur dźwiękowych, takich jak słowa i zdania.

W badaniach prowadzonych pod kierunkiem H. Spionek¹ stwierdzono, że dzieci w wieku szkolnym mające trudności w czytaniu i pisaniu często prezentują znacznie obniżony poziom spostrzegania słuchowego, będący przyczyną tych trudności. Ponadto okazało się, że niektóre z nich w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym wykazywały opóźnienia w rozwoju mowy, ujawniające się w poprzednio opisanej postaci. Oba te zjawiska —- opóźnienia w rozwoju mowy i trudności w czytaniu i pisaniu — są wywołane tą samą przyczyną: zakłóceniami funkcji słuchowych. Dzieci te prawidłowo odbierają bodźce dźwiękowe (dobrze słyszą), lecz napotykają trudności w różnicowaniu dźwięków, w wyodrębnianiu ich ze strumienia mowy, jakim jest zdanie lub dłuższa wypowiedź. Tym samym gorzej zapamiętują słowa, co powoduje wolniejsze tempo przybywania nowych słów. Zniekształcają słowa, gdyż źle różnicują niektóre głoski lub wadliwie odtwarzają ich kolejność; na przykład dziecko mówi „grubel” zamiast „wróbel”; „kraktor” zamiast „traktor”, „ma-hulec” zamiast „hamulec”. Są to przykłady zarówno wadliwej analizy dźwiękowej słów, jak i nieprawidłowego ich scalania. Trudność różnicowania i zapamiętania prawidłowych końcówek fleksyjnych prowadzi natomiast do mowy nie-gramatycznej.

Dzieci ź zakłóceniami funkcji słuchowych napotykają opisane trudności nie tylko w mowie spontanicznej, lecz również źle powtarzają niektóre słowa lub zdania. Z tych samych powo-

141

1

H. Spionek: Psychologiczna... jw.