71607 ScannedImage 9

kładem sa (u opatie na za łożeniach fnnkcjoualislycznych studia W. .1. (ioodea nad ludem Mami w Nowej Gwinei, mimo że analizy te posiadają sckumlamy charakterCioode mówi o ..rozproszonym podziale władzy” u Mami. a także o iym. że svslem normatywny odnosi się w pierwszym tzędzie do sfery życia seksualnego oraz do dziedziny handlu. W tym ostatnim przypadku dotyczy on więc sfery ekonomicznej. Przekroczenia norm nic należą do rzadkości i nigdy nie po/ostaja licz sankcji. Nie istniej?] jednak instancje, które mogłyby uskuteczniać kontrole Kole takich instancji pełni przeważnie sama społeczność lokalna, toteż uchybienie w stosunku do reguł dotyczących czy to sfery religijnej czy politycznej, choć sami Mami takiego rozróżnienia nic czyni?], spotyka sie 7 sankcja. Jedynie używane słownictwo pozwala rozpoznać, że obie sfery, które przyzwyczajeni jesteśmy wyodrębniać, przenikają się nawz.;\jcm.

Ważnym, symptomem przemieszania struktur religijnych i politycznych jest zastosowanie rytuałów w procedurze nakkuJauia sankcji. K. lider akcentuje szczegółu?] rolę rytuału stwierdzając, że „działanie religijne jest początkowo działaniem rytualnym, które zapewnia (...) wspólnotę symboli, a w konsekwencji zrozumiałość działań”²⁷. Jakkolwiek opinię tę łatwo skrytykować (czyż działanie religijne nic jest rytualne per se7 czy nic dokonano tutaj pozornego rozstrzygnięcia starego i bezowocnego sporu o stosunek rytuału do mitu?), ło nie ulega wątpliwości, że działanie rytualne odgrywa w przypadkach przekroczenia norm. względnie w przypadkach przywracania „prawidłowych” relacji, znaczną rolę. Nie potrzeba zstępować w otchłań dialeklyki kosmosu i chaosu by spostrzec, żc w wypadku jeszcze nicwyodrębnionych systemów politycz-vrh i religijnych inne niż czysto analityczne rozdzielenie właściwych im obszarów dzi?ilani;t jest niemożliwe. Oznacza to, żc przed działającym rozróżnienia le pozostają ukryte. Działanie rcslylucyjnc nie zawierające zwyczajowo przyjętych elementów byłoby bezwartościowe.    j

W podsumowaniu lej krótkiej prezentacji stosunków pomiędzy procesami z. porządku rełigii i polityki w społeczeństwach akcfalicznych. z konieczności uUzynunicj w tonie przypuszczeń i domysłów, należy podkreślić, iż wszystko przemawia z;i tym, żc podstawowe struktury polityczne tego typu społeczeństw przeniknięte s;j przez rytuały i wyobrażenia religijne, które stanowią zarówno

^r' W. J. (iuotlc. Religinn umong thr Primitires, 1951, s. I5ń i nast.

²⁷ K. lólc.r. op. cit.. s. 14f>.

/rodło wyjaśnień świata społecznego, jak i jego legitymizacji. Usuwają one możliwość formułowania pytań o prawomocność lądu społecznego, które mogłyby okazać się dla jego trwania niebezpieczne. Uzasadnienie poszanowania wzorów zachowania i zwyczajów zasadza się na ich dawności („lak było zawsze”). Religia oferuje dodatkowy horyzont znaczeń przez to, żc lokuje regrły działania w sferze mitu.

b. Religia w procesie kształtowania się władzy państwowej

Jest zrozumiałe, że przejście społeczeństwa od stanu, który charakteryzuje się nieistnieniem struktur państwowych do stanu państwowości ma dla socjologii kluczowe znaczenie. Przejście to równoznaczne jest bowiem z głęboką zmianą społeczną, która wyzwoliła trwający do dziś rozwój ewolucyjny. Odpowiednio obszerna jest także literatura dotycząca tego zagadnienia, której, rzecz jasna, nie da się w tym miejscu w całości zreferować. Obok już wskazanych pozycji warto wspomnieć opublikowaną w 1978 roku pracę H. J. Claessena i P. Skalnika, 77te Early Stale, przydatną dla czytelnika poszukującego wskazówek bibliograficznych¹. We wszystkich badaniach istotną rolę odgrywa stare pytanie o to. czy uniwersalny w sensie geograficznym charakter instytucji państwa jest efektem procesu dyfuzji, czy leż należy tu raczej mówić o niezależnych od siebie procesach rozwojowych. O ile jest rzeczą pewną, że wicie nowoczesnych tworów państwowych w Afryce i Ameryce jest skutkiem kolonializmu, a więc przedstawiają rezultat dyfuzji, to w przypadku rozwiniętych kultur antyku czy przedkolonialnych królestw afrykańskich problem jest bardziej skomplikowany. W nauce istnieje zgoda co do lego, żc przynajmniej w czterech bądź sześciu przypadkach władza typu państwowego powstała niezależnie: w Mezopotamii, Egipcie, dolinie Indusu, dolinie rzeki l luang-ho, środkowej Ameryce i Peru. Niektórzy badacze wskazują na związki między Mezopotamią i Egiptem, jak leż między środkową Ameryką i Peru, ale przeważa, jak się wydaje, pogląd, że w powyższych sześciu przypadkach mamy jednak do czynienia z odrębnymi drogami rozwojowymi. Co najmniej wątpliwe jest natomiast to, czy w równie niezależny sposób przebiegały późniejsze procesy tworzenia się państw w środkowej części basenu Morza Śródziemnego (Kreta, Grecja).

77

1

M.J. Claessen. P. Skalnik, 77xe Early Stale. Iheory and Hypothesis, 1978, ss. 3-29.