71660 strona0050 (3)

W eksperyment uch tych chodziło głównie o odpowiedź nu pytaniu: Juk długo pisklęta muszą przebywać z przedmiotem wdrukowywnnym, aby mogły go odróżnić od innych, oraz w jakim momencie rozwoju są najbardziej podatne na wdrukowanie (okres krytyczny)?

Wyniki badań Hessa, potwierdzone przez wielu innych autorów¹ wykazały m.in. następujące prawidłowości w nabywaniu tych wczesnych doświadczeń u ptaków (kaczek, gęsi, kur): reakcja ,.podążania za” wytwarza się u piskląt w okresie 12-24 godzin po wykluciu (zależnie od gatunku), najłatwiej między 13 a 16 godziną ich życia (okres krytyczny), przy czym 10 minut poruszania się modela wystarczy dla wytworzenia i utrwa- . lenia tej reakcji. Pisklę podąża za użytym w eksperymencie modelem nawet wówczas, gdy w przerwie przebywało z matką lub gdy jest ona obecna przy sprawdzaniu trwałości nabytej reakcji. Efekt wdrukowania zmniejsza się gwałtownie po 16 godzinach życia, co badacze wiążą z występowaniem w tym czasie (16 - 20 godzin od wyklucia) pierwszych objawów lęku; jego nasilenie się w wieku 32 -48 godzin uniemożliwia wdrukowanie (Hess, 1970).

'/JiiwIhUo wdrukowaniu ma n/erokl zasiąg; Jego występowanie itwlcr-

. .. .......... tylko u pt.il ów, ule tuk ze u ssaków: .świnek morskich, owiec,

|mów lid (oczywiście w ióźnych okresach żyda zależnie od gatunku), t. hm więc sądzić, że len specyficzny rodzaj nabywania doświadczeń

......ulu nlę) we wczesnych okresach życia odgrywa rolę także w rozwoju

-1• • w|eUa Niektórzy badacze uwn/ają, że np. wdrukowanie u niemowlęcia imit |i związanych z osobą matki (np. reakcja uśmiechu) może występować do U miesięcy życia, tj. do okresu, w którym pojawiają się pierwsze reak )• li I owe dziecka na bodźce zewnętrzne o charakterze społecznym (np.

•    i" v twarze) ^lfe.\ Zagadnienie to jednak wymaga dalszych dokładniejszych badań empirycznych.

W luizdym razie wyniki badań nad wdrukowaniem potwierdzają po-iiląil od dawna wyznawany przez różne szkoły psychologiczne (m.in. przez, hoanallzę), że wczesno doświadczenia osobnika mają ogromny wpływ

•    jego dal².ze zachowanie. M. Przctacznikowa (1973) słusznie pod I'i eś|n z.i innymi badaczami szczególnie ważną rolę wdrukowania w wy

i • o /nnlii się w ciągu bardzo krótkiego czasu długotrwałego przywiązania

•    |" t|i' znrgo.

vtn)ii(i tu za D. O. Ilobbem (1973) przytoczyć przykłady trwałego przywiązania •t.i (<!.. • irkii zarówno ptaków, jak i ssaków. „Na przykład, wykłute w Inkubatorze

..... M<;łi, które karmili 1 doglądali jedynie ludzie, będą w późniejszym okresie

. ' • 11 m i •') przebywały z. ludźmi, a gąsiory będą zdradzały wyraźnie tendencje seksualni* *>l> >111111(11 *I«» ludzi, a nie do samic należących do tego samego gatunku" (■ 209). •n. m te donlnlenia •/. badań podają, te świnki morskie, owce, kozico oraz sarny i    ■ ule. wychowywane przez, człowieka, przywiązują się Jedynie do niego I Inne «•)

i> »M>l)ą na zwierzęta należące do swego gatunku. Barany i owce, wychowywane pr/«■* .1 deka iki *ii stadem, nie przyłączają się w późniejszym okresie do stada I pi/y I lej B|N)sobnt>tci usiłują zbliżyć się do swojego opiekuna (...) Wychowywane pr/«z

•    i ■ >ielui sambę zympansa, w porównaniu z wychowanymi przez nw« naturalna t..iM ■ okicile dojj/ewania wolą obcowanie z ludźmi niź. towarzystwo małp, n nl<

1.1 i nbb wykazują mniejszą reaktywność seksualną w stosunku do samców ze

•    mc i ilunku. Obserwacje te wskazują — Jak się wydaje — te niektóre rodzaje *|*»-

»> > mej Identyfikacji ' ą u ssaków wynikiem wczesnego doświadczenia, nawet Jeżeli i «l ......mniej widoczne niż imprinflnp u ptaków" (s. 208).

I. IhinrńJ u< .•urlou'1/

la doniosłą rolę doświadczenia w rozwoju wskazały toż wymieniono popi minio badaniu oksjłerymentalne H. F. Harlow a<ji jogo współprocow* nlliów nml rozwojem uczuciowym małp”. Badania tc dotyczyły przede

•• for cytowany artykuł E. II. Hessa w: P. II. Mussen (1970).

'• Poi bibliografia podana w rozdz. II, B, s. 82. W Języku polskim opis nlektń-i . u eknperyinrntów llnrlowa można znaleźć w II. K. Harlow (1909), A. Mate/nk tlMMl* ²    »« llllgard (1972, s. lJto 121), M. Przctacznikowa (1973, rozdz IV).

1

Podsumowanie głównych wyników badań nad wdrukowaniem i ich interpretację podaje E. H. Hess Ethology and derelopmental psychologu. W: P. II. Muisen (1970, t. I, rozdz. 1), gdzie Czytelnik znajdzie tei obszerną bibliografię. W literaturze w języku polskim więcej szczegółów na temat omawianego zjawiska podają:

E. H. Hess w cytowanym jut artykule z 1889 r., W. Budohoska (1972), M. Prsataci-nikowa (1973), sporo uwagi poświęca mu D. O. Hebb (1973).

2

)••?! liftingi* roswojowa,,,