72601 IMG$95

szczędzić pochwał pod adresem ucznia, gdy radzi sobie z niełatwym dla niego zadaniem. Poza tym zaleca się, aby udzielana indywidualnie pomoc uczniowi trudnemu była raczej częsta i krótkotrwała, a nie sporadyczna i trwająca czas dłuższy (Havers N., 1981, s. 182).

Skutecznym sposobem przeciwdziałania pojawiającym się nagle przejawom społecznego nieprzystosowania uczniów na lekcji może być natychmiastowa interwencja w formie przekazywania im krótkich sygnałów (znaków ostrzegawczych), np. za pomocą wystukiwania ołówkiem, błagalnego lub chłodnego spojrzenia, kiwania głową z ubolewaniem czy politowaniem, zaprzestania mówienia do klasy lub przybliżania się do ucznia, albo też dotknięcia jego ramion lub głowy, dając do zrozumienia, że nam przeszkadza. Jest to — jak wykazały badania — obok sprawnie przeprowadzanej lekcji — najbardziej efektywne przeciwdziałanie nieprzystowawcżym zachowaniom uczniów podczas zajęć lek-cyjnych (Kounin J. S., 1970).

Szczególnie zindywidualizowanego podejścia do uczniów trudnych wymaga ich ocenianie na stopnie. Również pod tym względem nie dzieje się najlepiej. Ucznia trudnego i jednocześnie z zaburzeniami w nauce traktuje się tak samo, jak uczniów nadążających za wymaganiami obowiązującego programu nauczania. Praktyka taka nie liczy się z realnymi możliwościami uczniów w odniesieniu do żądań, jakie stawia się podczas tradycyjnego odpytywania na stopnie.    ^

Zindywidualizowane ocenianie uczniów z zaburzeniami w zachowaniu i nauce polega na umawianiu się z każdym z nich w sprawie zakresu materiału, jaki muszą sobie przyswoić i terminu, w jakim będą odpytywani przez nauczyciela. Propozycja w tej sprawie wypływa w zasadzie od nauczyciela przedmiotu, ale niekoniecznie tak być musi. Uczniowie, znając taką możliwość, sami mogą zaproponować nauczycielowi realny termin, w którym przygotują określoną partię materiału. Zawarta umowa dotyczyć może najpierw niewielkiego zakresu materiału, a niekiedy obejmować jedną tylko czytankę lub bardzo wąskie zagadnienie czy zadanie, którego przyswojenie lub rozwiązanie nie wymaga większego wysiłku umysłowego. Dopiero po wykonaniu przez uczniów łatwych zadań zadajemy im coraz trudniejsze. Za-

wsze jednak staramy się wyznaczyć zakres danego materiału w taki sposób, aby uczeń chciał i mógł podołać nałożonym na niego obowiązkom. W przeciwnym razie proponowana forma nie różniłaby się w niczym od dawnego i powszechnie stosowanego dziś sposobu odpytywania uczniów.

Ustalony z nimi termin oceniania uwzględnia możliwości przyswojenia wyznaczonego umową materiału, ale jednocześnie należy pamiętać, aby zbytnio nie przedłużać czasu potrzebnego na jego opanowanie. Okres kilkudniowy stwarza uczniowi dobrą szansę należytego przygotowania się. Skrócenie lub wydłużenie tego okresu zależy w takim samym stopniu od nauczyciela i ucznia. Przestrzeganie ustalonego terminu obowiązuje obie strony. Niedotrzymanie terminu na przykład przez nauczyciela jest równoznaczne z podważaniem jego autorytetu w oczach ucznia i jawnym łamaniem zawartej uprzednio umowy.

Podczas oceniania wiadomości uczniów niedostosowanych społecznie staramy się o to, aby uzyskali oni pozytywny stopień.

W przypadku zaś odpowiedzi niedostatecznej warto, przynajmniej w początkowym okresie zawierania „umowy”, zrezygnować ze stawiania jakiejkolwiek oceny. W ten sposób umożliwiamy uczniom wyrównanie braków. Ocen niedostatecznych nie należy nadużywać (por. Łobocki M., 1967), szczególnie wówczas, gdy zależy nam szczerze na rzeczywistych postępach w nauce uczniów trudnych. Nie ulega bowiem wątpliwości, że nadużywanie ocen niedostatecznych wywołuje poczucie mniejszej wartości i zagrożenia; jest też czynnikiem pogłębiającym nieuzasadnione uprzedzenia nie tylko do siebie, ale i do nauczycieli, co w konsekwencji staje się jedną z zasadniczych przeszkód utrudniających, a niekiedy wręcz uniemożliwiających, dalsze osiągnięcia szkolne.

Podobnie jak odpytywanie na stopnie uczniów z zaburzeniami w zachowaniu i nauce, tak samo zadawanie pracy domowej wymaga zindywidualizowania. Postuluje ono wyznaczanie uczniom zadań do wykonania w domu, uwzględniając stopień opanowania przez nich wiadomości i umiejętności szkolnych, jakie powinni byli dotychczas przyswoić na lekcjach określonego przedmiotu nauczania. W tym celu należałoby rozpoznać braki w

143