73534 P1100728 (2)

SŁOWNIK POSTACI HISTORYCZNYCH

PIOTR WYSOCKI (1797-1875) - jeden z organizatorów i przywódca spisku (zwanego Sprzysiężeniem) w Szkole Podchorążych, gdzie był instruktorem w randze podporucznika grenadierów. W godzinie wybuchu powstania wbiegł do Szkoły i ulicami miasta poprowadził podchorążych do walki. Jego przemówienie w dramacie wykorzystuje autentyczne fragmenty historycznego apelu. Usunięty przez Chło-pickiego z Warszawy został potem jednym z adiutantów kolejnego naczelnego wodza, Jana Skrzyneckiego. Walczył pod Wawrem i Gro-chowem. w stopniu pułkownika dowodził batalionem w obronie Woli i ranny dostał się do niewoli Skazany na katorgę (pracę w kopalniach syberyjskich) w 1857 roku powrócił z zesłania do rodzinnej Warki.

JÓZEF ZALIWSKI (1797-1855) - od 1817 związany z organizacjami konspiracyjnymi, należał do Wolnomularstwa Narodowego i Towarzystwa Patriotycznego. W1818 wstąpił ochotniczo do armii Królestwa Polskiego. Latem 1830 został członkiem Sprzysiężenia. Rzutki i energiczny, został jednym z jego przywódców, był najgorliwszym rzecznikiem i współtwórcą planu wybuchu powstania listopadowego. Był przeciwieństwem Wysockiego, toteż Wyspiański słusznie podchwycił panujący między nimi antagonizm. 30 listopada miał zdobyć Arsenał, dowodził akcją w centralnych dzielnicach miasta. Po upadku powstania na emigracji, wiosną 1833 zorganizował niefortunną próbę podjęcia walki zbrojnej w Królestwie Polskim (aresztowany w Galicji, więziony do 1848).

JOANNA GRUDZIŃSKA (1799-1831) - słynna z urody córka hrabiego Antoniego Grudzińskiego. Barzykowski pisał o niej „łagodna.

pobożna, dowcipna, rozsądna”*⁹. 24 maja 1820 poślubił ją następca tronu cesarskiego, młodszy brat cara Aleksandra I, Wielki Książę Konstanty Pawłowicz, który w zamian za rozwód z pierwszą żoną i zgodę na małżeństwo z Joanną zrzekł się prawa do tronu na rzecz młodszego brata Mikołaja. Niektórzy uważali, że wywierała zbawienny wpływ na porywczego Wielkiego Księcia, Mochnacki natomiast pisał, że było to zdarzenie dla narodu polskiego katastrofalne, bo dzięki niemu Konstanty uzyskał nieograniczoną władzę w Królestwie Kongresowym i na Ziemiach Zabranych (Mochnacki I, 165-166). Wraz z Księciem po wybuchu powstania opuściła Warszawę, umarła w Carskim Siole wkrótce po nim.

KONSTANTY PAWŁOWICZ (1779-1831) - Wielki Książę, brat Aleksandra I i Mikołaja I, wódz armii Królestwa Polskiego i Korpusu Litewskiego, sprawujący faktycznie niekonstytucyjną nieograniczoną władzę w Królestwie. Formalny następca tronu rosyjskiego, którego się tajnie wyrzekł po ślubie z Joanną Grudzińską, Polką, która nie wywodziła się z rodu królewskiego. Po jego ślubie z Joanną król pruski podejrzewał, że Konstanty przygotowuje dla siebie tron polski. W okresie poprzedzającym powstanie Wielki Książę starał się łagodzić politykę w Królestwie i pozyskiwać najbardziej umiarkowanych polityków opozycyjnych. Był człowiekiem o niezmiernie skomplikowanym charakterze, mieszaniną sprzeczności, popędliwy i niepohamowany rządził terrorem. Mochnacki pisze też o jego charakterystycznym wyglądzie zewnętrznym: „rysy Kałmuka, zamiast brwi szczecina, nos poddarty w górę i spłaszczony, akcent chropawy, zakrztuszony, walczyły z wyrazem europejskiej twarzy, z postawą wytoczoną i kształtną” (Mochnacki I, 167). Około 21-23 listopada Konstanty otrzymał odpowiedź cara Mikołaja I na swój raport o wykryciu tajnego sprzysiężenia. Mikołaj dawał mu wolną rękę w oddawaniu pod sąd wojenny wszystkich podejrzanych. Wielki Książę zachował ten list w tajemnicy i dopiero 29 listopada przesłał go Radzie Administracyjnej. Podczas napadu na Belweder ukrył się w pokoiku pod strychem, już ubrany zbiegł do pokojów żony—jak twierdzą historycy, wbrew legendzie Mochnackiego — żeby sprawdzić, czy nic się

²⁹ S. Barzykowski, Historia powstania listopadowego, Poznań 1883,t.1, s. 86. Dalej w tekście skrót: (Barzykowski), z podaniem strony.