74287 P1080746

RUCH LITERACKI R. XXXII, Ml, 2. 1 (Ut) PŁ ISSN 0039-9602

MŁODOPOLSKI PORTRET DZIECKA

ANNA CZABANOWSKA-WRÓBEL (Kraków)

Portrety z przełomu wieków przekazują nam wizerunek poważnych, zamyślonych dzieci, które przyglądają się światu badawczo i ze skupieniem. Temat dziecka odgrywał wielką rolę w twórczości Boznańskiej, Pankiewicza, Weissa, Tetmajera, Slewińskiego, Hofmana, Malczewskiego, Mehoffera, a przede wszystkim Wyspiańskiego i Wojtkiewicza. W literaturze Młodej Polski wydaje się on równie ważny. Niektóre jego ujęcia kontynuowały tradycję romantyczną, inne wprowadzały nowe elementy, zapowiadające współczesność \

Zanim jeszcze Ellen Key ogłosi wiek XX stuleciem dziecka, zainteresowanie poetów i pisarzy kieruje się w stronę postaci dziecięcych. Literatura wyprzedza odkrycia psychologów. Przede wszystkim zrywa z dotychczasowym przekonaniem o naturalnej dobroci i niewinności dziecka, pozbawia je romantycznego uduchowienia (co nie oznacza, że wielu twórców Młodej Polski nie kontynuuje romantycznego wzorca). O takim spojrzeniu zadecydowało dziedzictwo naturalizmu i modernistyczny pesymizm w spojrzeniu na sprawy cielesności. Dziecko, często ukazywane jako owoc nieprawego związku, nosi na sobie brzemię win rodziców. Nie jest to jedyny nowy rys tego obrazu. Chciałabym przedstawić tu młodopolską wizję dziecka, rezygnując z pełnego katalogu utworów, w których pojawiają się dziecięce postacie (jest wśród nich na przykład sylwetka nieznośnego chłopca, swawolnego Dyzia z Ludzi bezdomnych). Zamiast postawić pytanie, jakie jest młodopolskie dziecko, pragnę dowiedzieć się kim jest i co znaczy.

1. DZIECKO JAKO ARTYSTA I ARTYSTA JAKO DZIECKO

Młodopolskie dziecko obdarzone jest twórczą, nieskrępowaną wyobraźnią. Myśli obrazami i analogiami, nie rozgranicza tego co rzeczywiste i fantastyczne (jak Isia z Wesela, która z osobliwym realizmem uznaje za naturalne, choć nie pożądane pojawienie Chochoła), posługuje się uniwersalnym językiem baśni — symbolem. Jest więc artystą,

¹ Por. A. Kubale, Dziecko romantyczne, Wrocław 19984, s. 178. Praca ta stanowi tutaj punkt odniesienia, podobnie jak inspirująca antologia Dzieci. Wybór, opr. i red. M. Janion i S. Chwin, Gdańsk 1988.