IMG!18

Bohater

Autor —.-Podmiot literacki PL ISSN 0084-4411 ISBN 83-04-01407-6

JACEK BALUCH

AUTORSTWO A ANONIMOWOŚĆ

W historii literatury zorientowanej genetycznie i psychologistycznie problem autora, jeśli nawet nie prosty (ze względu na trudność weryfikacji sądów i' hipotez), był przynajmniej — jasny. Współcześnie sam termin „autor” staje się wieloznaczny, obrasta kwalifikującymi go przymiotnikami. Obok „empirycznej osoby autora” pojawia się „obraz autora”. a dalej idą: „gospodarz poematu” (Wyka), „nazwa oznaczająca autora” (Lipski), czy — na innym poziomie — „podmiot czynności twórczych” lub „nadawca reguł mówienia” (Sławiński) i „autor wewnętrzny” (Balcerzan)¹.

- Problem autora (czy — autorstwa) można rozważać na kilku poziomach i z różnych perspektyw¹ teoretycznych: jako problem ogólnokultu-towv z perspektywy semiotycznej ², jako zagadnienie odbioru i różnorodnych obiegów literackich w świetle teorii komunikacji, jako fakt życia literackiego w aspekcie socjologicznym; w perspektywie pojedynczego dzieła jako element relacji autor — podmiot literacki ■— bohater, jako wyznacznik gatunku literackiego, z punktu widzenia teorii tekstu itp.

Autorstwo można określić najogólniej „nazwaną podmiotowością dzieła literackiego”; fakt ten, to, że dzieło literackie posiada autora, że jego tytuł jest poprzedzony nazwiskiem autora (które wchodzi w różnorakie uwikłania z tekstem i kontekstem utworu) — jest prymamą świadomością naszej kultury literackiej. Stąd pewne klasy zjawiska oznaczamy przez negację tej kategorii (autora, autorstwa), mówiąc o anonimowości literackiego folkloru czy literatury średniowiecza.

Tymczasem w kulturze autorstwo, nazwa autora jako integralna część tekstu, jest zjawiskiem późniejszym; teksty sakralne, mityczne, obrzędowe, teksty folklorystyczne — nie mają autora', choć muszą mieć

1

   Por. A. Okopie ń-S łą w i ń s k a, Relacje osobowe w literackiej komunikacji. [w:] Problemy teorii* literatury, seria 2, [red. H. Markiewicz], Wrocław 1976, s. 29.

2

   Na konferencji w Gołuniu poświęcony był tej problematyce referat Stanisława Balbusa (autor nie dostarczył go do druku — red.).