2033345847

Litteraria XXXVII, 2009 PL ISSN 0084-3008

TOMASZ ŚLĘCZKA Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Wrocławski

RELIGIJNOŚĆ I SPOSOBY JEJ WYRAŻANIA W PAMIĘTNIKU [1640-1684] JANA POCZOBUTA ODLANICKIEGO

WSTĘP

Autor Pamiętnika', Jan Władysław Poczobut Odlanicki, wywodził się z drobnej szlachty, zamieszkującej powiat wiłkomierski, był więc obywatelem Wielkiego Księstwa Litewskiego. W efekcie własnych starań oraz kilku szczęśliwych zbiegów okoliczności osiągnął znaczący (w skali powiatu, rzecz jasna) urząd stolnika oszmiańskiego.

Urodzony 26 czerwca 1640 roku, edukację odebrał bardzo powierzchowną, dość wcześnie, bo już 1658 roku - zatem w wieku 18 lat, rozpoczął karierę militarną. Całą służbę wojskową odbył w armii Wielkiego Księstwa, walcząc przeciwko Szwedom oraz Rosjanom (być może - choć nie znajdujemy tego wyrażonego expressis verbis - Poczobut brał udział w kampanii przeciw Siedmiogrodzianom Rakoczego). Czy był żołnierzem wybitnym, nie wiadomo, na pewno cieszył się znacznym zaufaniem wśród swych towarzyszy broni, którzy często powierzali mu odpowiedzialne funkcje natury finansowej oraz reprezentacyjnej.

Manifestujący się na kartach Pamiętnika światopogląd autora nie odbiega od dominującej wówczas wizji świata. Interesująca mnie w tym miejscu sfera religijna, a ściślej mówiąc jej manifestacje, oddane słowami, wydaje się typowa dla średnio zamożnego szlachcica, który liczy wprawdzie na własne starania, ale i nie zaniedbuje pozyskiwania boskiej opieki. Osobiste, poufałe obcowanie z Bogiem i świętymi, szczególna cześć, żywiona wobec Marii, przepojenie każdej dziedziny życia akcentami religijnymi - te wszystkie cechy z równym prawdopodobieństwem moglibyśmy przypisać niemal każdemu z naszych siedemnastowiecznych pamiętnikarzy, choć skala zjawiska (a w

¹ Jan Władysław Poczobut Odlanicki, Pamiętnik [1640-1684], opr. A. Rachuba, Warszawa 1987. Wszystkie cytaty pochodzą z tego wydania, oznaczać je będę poprzez podanie numeru strony w tekście głównym, w nawiasach kwadratowych.