51889 IMG!07 (2)

Autor — Podmiot literacki' — Bohater PL ISSN 0084-4411 ISBN 83-04-01407-6

JERZY KACZOROWSKI

TEN DZIWNY INTRUZ, KTÓRY JEST WE MNIE

C’est un grand spectacle que la nais-sance de l’Ange dans un homme...

(Albert Bćguin)¹

Kiedy zastanawiam się, kim jest autor, wiem, że nie myślę o jednej tylko stronie medalu, gdyż pojęcie „autor” domaga się uzupełnienia przez pojęcie „dzieło”, bez którego nie miałoby sensu. Zresztą, także odwrotnie — pojęcie „dzieło” znaczy w pełni dopiero, gdy spełniony zostanie wymóg, dookreślenia przez pojęcie „autor”. Dzieło swym istnieniem pyta o twórcę, autor o wytwór. Nie mogę więc zapytać „kim jest autor’’ nie pytając jednocześnie „czym jest dzieło”.

Ale pytanie moje zawisa w próżni, bo oto zmieszany spostrzegam, że właściwie nie wiem, komu je zadałem. Zmieszanie moje nie jest wywołane brakiem chętnych do odpowiedzi. Tych jest wielu, zbyt wielu, a ich oferty są tak rozmaite, ba, nawet przeczące sobie nawzajem — i to właśnie powoduje mój stan bezradności. Co więc mam robić, którą z propozycji uznać za prawdziwą, jakie zastosować kryterium wyboru?

Uznaję, że kryterium tym powinno być moje własne przekonanie. Ale w takim razie f— jeśli wybiorę jakąś opinię, wybiorę opinię tylko, z którą się będę zgadzał, lecz która pozostanie zdaniem cudzym. Będę więc miał zdanie przychylne o czyjejś określonej opinii o dziele; będzie to moja opinia o opinii, lecz nie o dziele.

Muszę więc odrzucić wszystkie życzliwie mi podsuwane opinie i zwrócić się ku samemu dziełu, bez pomocy pośredników. Lecz — niespodziewany nowy szkopuł — gdzie ono jest, to dzieło? W jaki sposób jest osiągalne? Żaden ze zmysłów, w jakie jestem wyposażony, nie potrafi mnie naprowadzić na trop. Czy więc dzieło nie istnieje? Nonsens, tyle razy doświadczałem jego fascynującej obecności. Pamięć tych doznań

1

Są to właściwie słowa niemieckiego poety romantycznego Jean Paula, które Bćguin zaadoptował jako swoje. Po niemiecku brzmią one: „Der Ausblick ist gross, wenn der Engel im Menchen geboren wird”.