74628 konspekt (14)

Bacona trzeba traktować jako udowodnioną. Po dwóch dniach król zwolnił go z więzienia, jak również z obowiązku zapłacenia grzywny ale do końca życia pozbawiony był urzędów i mieszkał w swoim majątku na prowincji. Wówczas oddał się całkowicie studiom i pracy pisarskiej. Zmarł w wyniku zaziębienia się na skutek eksperymentu schładzania śniegiem mięsa aby opóźnić proces gnicia. Bacon był filozofem o dużym wpływie na horyzonty myślowe swojej epoki, co w pewnej mierze zawdzięcza pięknej formie literackiej swych dzieł. 'Najbardziej znane są: Novum Organum i Nowa Atlantyda.

Bacon różnił się znacznie w swoich zainteresowaniach od wcześniejszych filozofów. Stosunkowo niewiele interesowała go metafizyka i etyka, nawet zagadnienia epistemologiczne traktował marginesowo. Poświęcił się natomiast idei sformułowania skutecznej metody badawczej. Jego pasją była reforma nauki, tak by owocem poznania nie były spekulatywne doktryny, lecz postęp cywilizacji, ponieważ na tej drodze przezwyciężyć można nieszczęścia prześladujące ludzkość. Żył w czasach, w których dokonane zostały wielkie wynalazki wyraźnie wpływające na warunki ludzkiej egzystencji: proch, druk, busola. Krzewił pogląd głoszący iż postęp cywilizacji zależy od postępu nauki i wynalazczości, te zaś są możliwe do osiągnięcia jeśli wypracowana zostanie właściwa metoda poznania. Chrześcijański mit o upadku spowodowanym grzechem pierworodnym interpretował jako odebranie ludzkości dwóch rzeczy: niewinności i władzy nad przyrodą. Religia może przywrócić utraconą niewinność, a nauka utraconą władzę nad przyrodą. Scholastyczne komentarze zagadnień religijnych trzeba zastąpić badaniami przyrody prowadzonymi w taki sposób, aby nawet przeciętny człowiek mógł dokonać odkryć. Wiedza pomoże nam opanować przyrodę, dzięki czemu osiągniemy obfitość dóbr materialnych, co z kolei stanie się podstawą szczęścia ludzkości. W swej utopii zarysował wizję państwa rządzonego przez uczonych mających do dyspozycji laboratoria i stacje doświadczalne. Jego pogląd na rozwój świata był optymistyczny, w opozycji do panujących koncepcji historiozoficznych. Wnikliwie dostrzegając znaczenie praktycznych zastosowań nauki nie przewidział niebezpieczeństw cywilizacji kierującej się ideałem panowania nad przyrodą.

Bacon niewiele wniósł do tradycyjnej problematyki epistemologicznej. Bliski mu był sceptycyzm ale w odniesieniu do możliwości poznawczych nauki uprawianej tak, jak to miało miejsce w średniowieczu. Jego krytycyzm wobec wartości poznania bardzo wyraźnie przejawił się w teorii złudzeń (czyli w języku Bacona „teorii idoli”). Złudzenia, którym podlegamy w procesie poznania podzielił na:

■    plemienne, tj. wspólne wszystkim ludziom, ponieważ wynikające z naszej natury. Są to złudzenia, którym podlega zarówno rozum jak i zmysły np. antropomorfizm, finalizm, niedostrzeganie ruchu Ziemi itd.,

■    jaskini, tj. zindywidualizowane złudzenia pochodzące z wpływu wychowania, czy otoczenia. Taki charakter mogą mieć np. nasze przekonania nt. roli mężczyzn (kobiet) w życiu społecznym,

■    tynkowe, czyli złudzenia powodowane przez niewłaściwe użycie języka, polegające na posługiwaniu się terminami, którym w rzeczywistości nic nie odpowiada. Takimi terminami są np. „kwadratura koła”, ,perpetum mobile”, „szczęście”, itd.,

■ teatru, tj. błędy wynikające z pozostawania pod wpływem tradycji filozoficznej. Błędy te tkwią korzeniami zarówno w systemach zbudowanych na podstawie irracjonalistycznej jak i empirystycznej.

Wymienione złudzenia nie są wszakże nieuniknione; musimy stale poddawać samokontroli naszą wiedzę, a najlepiej temu zadaniu posłuży właściwa metoda badawcza. Niezależnie od dyskusyjności przeprowadzonej klasyfikacji, trzeba podkreślić nadzwyczajną wnikliwość Bacona w śledzeniu iluzji, którym podlegamy. Dopiero filozofia nowożytna należycie wyakcentowała tę kwestię, dokonując znaczących odkryć. Jednakże brak jest u Bacona uzasadnienia możliwości uzyskania wiedzy adekwatnej. Nie doceniał wagi tego problemu, czego świadectwem jest stwierdzenie iż „czyszczenie zwierciadła nic nie da, jeśli umysłowi nie dostarczymy odpowiedniego materiału”.

15