74706 Werbalna3

KoaniAi. 11

Diop: Cpś Me mass pokoju *

Ndiayc: Mo poty. Tak

Dtop: Gdne ją twoi domownicy?

Ndiiye: Są tum.

Diop: Ge&e jest Lot Dior (Hiski krewny)?

Ndtaye: Jest mm.

Diop: Gy *k jesteś chory?

Ndiayc: Modlę się do Boga

Diop: Cty ktoi nie jest chory?

Ndiayc Modlą się do Boga.

Diop: D:ięki niech będą Bogu. (dwa razy)

Ndiayc: Dzięki niech będą Bogu.(ńm razy)

11.6. DYSKURS TEKSTOWY

Zalicza się do niego przede wszystkim narracje. W tym typie dyskursu ludzie opisują zdarzenie lub serię zdarzeń w rzeczywistym lub fikcyjnym świccic. Oprócz opowiadań z akcją są to różnego rodzaju przemówienia, wykłady, no i oczywiście wszelkie teksty pisane. Jakkolwiek mamy tu do czynienia z monologiem, to udział odbiorcy (słuchacza, czytelnika) nie jest obojętny; mówiący, aby być słuchanym, musi stosować się do omówionych w rozdziale 10. zasad rzeczywistości i kooperacji. W toku odbioru narracji słuchacz tworzy tzw. model sytuacyjny (termin van Dijka i Kintscha, 1983). to jest reprezentację sytuacji, o której mowa. Wykorzystuje do tego zarówno swoją dotychczasową wiedzę, jak i napływające informacje. Model taki może obejmować informacje wzrokowe lub przestrzenne (np. mapę umysłową miejsca akcji), skrypty kulturowe (np. przepisy ról społecznych występujących w danej kulturze), schematy wiedzy przyczynowo-skutkowej, konotacje emocjonalne itp.

Analizą struktur typowej narracji zajmowali się lingwiści, semiotycy, literaturoznawcy. Psychologowie poznawczy wnieśli tu swój wkład, opracowując na wzór gramatyki generatywnej tzw. gramatyki tekstowe (Rumelhan, 1977; Thom-dykc, 1977; Polanyi, 1989), w których proponowane są różne reguły generowania tekstu. W tabeli 10. przedstawiamy typową strukturę narracji.

Tabela 10. Struktura narracji

1. Wstęp. Krótkie streszczenie lub zapowiedź, o czym będzie mowa

2. Orientacja. Podanie ogólnych ram zdarzeni a/zdarzeń
3. Akcja, Podanie samych zdarzeń zwykle w kolejności Ich przebiegu
4. Ewaluacja. Podanie własnej oceny zdarzeniafcdarzeń
5. Wynik łub rozwiązanie
6. Koda. ZakoAczerue (np. .Czy coś podobnego wam się przydarzyło?')	EJ

W uuiliAich «cfnantyc/nych (Onrimat, 1970) wy*U]pił)« priyecMr umamałnri stoik tury ickatii ((uumc|i. mitu. bajki). kWfc wywodzą mc z o >/ -■ Wlnd/łinie m A. Proppa /4wartych w jego Afnrfotoic*¹ haiki (1928/1970) Ałgtrdai (iriMai (1970) wpniw»d/a en pojęcie akcentów, czyli głównego bohatera i innych ucmc ników tworzących strukturę danej narracji. Są U>: informator, który powiadania o cryini bohatera i uruchamia cala akcję; pomocnik.-pomocnicy - ich funkcja • ¹ wspieranie bohatera w jego działaniach; przećiwnik/przecrwotcy majacy za zadanie pr/ouk alzAĆ mu w tym — oraz cel (obiekt). do którego dą^y lub którego broni bohater (w bajce bywa to piękna królewna). Relacje między tymi aktamami typu móc. wiedzieć, chcieć przedstawia rys. 28.

Kystinck 28. Struktura akfanfów według Grrimau 11970)

Termin „narracja** jest też ważny dla Jcromc*a Brunera < 1986) w jego rozróżnieniu stylów myślenia narracyjnego i pa rady gma tycznego (logicznego, naukowego). W każdym rodzaju dyskursu odnoszącego się do tych typów myślenia obowiązują maksymy Grice'a. W dyskursie realizowanym w stylu narracyjnym mają zaś zastosowanie implikutury Grice*a (por. rozdział IO.). Myślenic narracyjne opiera się na presupozycjach. czyli na znaczeniu zawartym implicite, a nic cxplicite. w wypowiedziach. W dyskursie takim mamy z reguły do czynienia z subiektywizacją opisu rzeczywistości oraz z wielością perspektyw przyjmowanych przez jej uczestników. To, jaki rodzaj perspektywy przyjmą owi uczestnicy, jest już sprawą indywidualną. W dyskursie narracyjnym możliwe są różne (wyodrębnione przez Janusza Rcykowskie-go. por. rozdział IO.) poziomy przyjmowania perspektywy drugiej osoby, czyli zdolności dodecentracji. W dyskursie paradygmatycznym. hipotetyczno-naukowym. powinna już wystąpić zaawansowana decentracja. która pozwala na przyjmowanie perspektyw zewnętrznych.

Chciałabym tu jeszcze poczynić jedną uwagę na marginesie. Termin ..narracja** stał się ostatnio w psychologii bardzo modny i opisuje się nim po prostu sposób funkcjonowania naszego umysłu. Narracyjne jest nic tylko myślenie, ale 17