75357 P1240329

je

xbl lłonjrch, acz nie pokrewnych fora z terenów leżących od niego na wschód⁵* . Jest pradopodokw, te raczej drugie cent run * północno—zachod-niobrandenborskie (Prignitz) dostarczyło interesujący nas sodel. Many na myśli zamknięte bransolety z tai wy o D-kształtnym przekroju, mające bardzo płaskie zgrubienie, obrzeżone aai oaną dekoracją linearnie żłobkowaną, datowane na drugą połową IV EB⁵**. Pozostają one w na tyle odległej relacji formalnej z bransoletami o pleczątkowatych końcach, iż wbrew dawnej opinii C. Ko aa inny . powtarzanej bez głębszego uzasadnienia przez późniejszych badaczy^{1 2 3}, przyjęcie tezy o wykształceniu się elementu nerkowo tego    ze

zrośnięcie pieczą tkowa tych końców ozdób okazuje się niemożliwe. E. Sprock-hoff twierdzi, że oba typy ozdób rozwijały się raczej równolegle, ewoluując w sobie tylko właściwym kierunku^{4 5 6} • Optimum rozwojowe bransolet nerkowa tych przypada na V EB, co zgodnie dokumentują zespoły (przede wszystkim skarby) z ziem niemieckich. Jak i polskich, obfitujące w cały szereg • czułych" datowników, wielokrotnie Już weryfikowanych w li tara turze przedmiotu. Turyńskle centrum z bransoletami o listwcwy* zgrubieniu (por. wyżej - odmiana środkowonlemiecka) odgrywa małą rolę i nie uczestniczy w trendach zarysowujących się na południowym wybrzeżu Bałtyku. Domniemana praforna północno-zachodnlobrandenburska, przeniesiona w rejon dolnego Nadodrza, ulega progreaywuym przekształceniom, egzemplifikującym się licznymi wariantami. składającymi się wszakże rasem na Jedną odmianę nadodrzaAską, o stosunkowo wyraźnych cechach wyróżniających. Odmiana ta ,ekspanduje" w różnych kierunkach: na zachód - do -od>~v??có Nadia' la, na północ - sporadycznie na wyspy duńskie 1 do południowej Szwecji, na południe - do środkowej Wielkopolski⁵⁰. Najbardziej efektywny okazał się postęp na kierunku wschodnim; odmiana nad odrzańska upowszechniona na Pomorzu Wschodnim legła u podstaw nowej, znacznie okazalszej odmiany nadwiślańskiej. O ile formę nadodrzańska uznać możemy za pochodząca zza Odry (nie wykluczając pewnego faktycznego importu, uzupełniającego lokalną, pomorską reprodukcją), o tyle wersję nadwiślańską z całą pewnością traktować trzeba Jako wytwór miejscowy. Inspirowany odlegle tylko obcym wzorem . W nowo w stałym centrum wytwórczym udział własnej inwencji w rozwoju zarówno formy, Jak i technologii produkcji (np. okazy _Bbalonovate") ozdób Jest bardzo wysoki. Wachodniopomorskie pracownie metalurgiczne zapewniają sobie

zbyt na odległych terenach, o czym mówiliśmy wyżej. Tradycje wytwórcze w zakresie omawianego asortymentu ugruntowuj* się tutaj tak bardzo, te trwają jeszcze, co prawda zmodyfikowane, nie tylko w HaC⁶⁰, ale 1 w KaD (kultura wsohodnlopomorska) \ to znaczy w okresach, gdy inne centra produkcyjno bransolet nerkowatych podupadły bądź dawno jut przestały lstnleó. W okresie halsztackim wytwory podlegają dalszej poważnej „beroklzacjl" według tendencji zarysowanej już wyraźnie w typologicznie najpóźniejszych okazach z V EB (zróżnicowana tektonika: nerka ostro wydzielona, partie przy nerce mocno przewężone, oardzo wypukły, pusty korpus; bogata ornamentyka pokrywa nie tylko nerkę 1 sąsiadujące z nią części korpusu, ale także wkracza na inne jego partie). Powstaje na pobrzeżu Bałtyku nowe skupisko znalezisk, położone między Łebą a nasadą Półwyspu Helskiego. V spójni genetycznej z tym centrum zdaje się pozostawać koncentracja zachodniopomorska (między dolną Odrą 1 Parsętą) oraz koncentracja brandenburska (dorzecza środkowej Łaby i Haweli), być może nawet też rozproszone znaleziska z terenu Starej Marchii, Jut land 11 1 Bornholmu^. Mamy zatem prawdopodobnie do czynienia ze zjawiskiem generalnego zwrotu w relacjach pomiędzy północno-środkowoeuropejskini centrami metalurgicznymi.

Użyteczność bransolet nerkowatych. Zwraca uwagę fakt występowania tych ozdób w skarbach w kilku egzemplarzach (2, 3, 4, 6, wyjątkowo 9). V zbiorze polskim z V EB wielokrotność nieparzystą spotyka się rzadko (3 bransolety - cztery przypadki, 9 bransolet - jeden    przy

padek). Za to parzystość jest częstym zjawiskiem tak w odniesieniu do okazów jednorodnych typologicznie (2 bransolety: odmiana środkowonie-mlecka - jeden przypadek, odmiana nad odrzańska - dziesięć przypadków, odmiana nadwiślańska - osiem przypadków; 4 bransolety: odmiana nadwiślańska - jeden przypadek), jak różnych w formie. PanysU skojarzenie reprezentantów odmian nadodrzańskiej i nadwiślańskiej przedstawia następująco: 1 ♦ 1 (trzy przypadki), 2*1 (jeden przypadek), 2*2 (jeden przypadek), 4 + 2 (Jeden przypadek). Dodajmy, że w skarbie z Chwarzna (w sumie 9 bransolet nerkowatych) cztery okazy odmiany nadwiślańskiej tworzą dwie pary. Przytoczone dane dowodzą, iż z omawianych ozdób tworzono użytkowe komplety biźuteryjne, przeznaczone do dekoracji obu rąk .

^cu Na przykład bransolety nerkotata z HaC: Dzlerżfcin, woj. słupskie, skarb. 1 egseapltrz (Kielc t 1953, s. 23, tabl. 12:3 <0; Kolkowo. woj. gdańskie, skarb,

2 egzenplarze (Łuka 1966, a. 206, tabl. LIII:3, KCIIIiz); ok. Pucka, .woj. gdańskie, stanowisko nieokreślone. 1 egzaaplars (Sd rockhoff 1931 b. 8.

23, rye. 32); Sulikowo, woj. szczecińskie, skarb, 2 egzaaplars# (Cnotl iwy 1966, s. 97, tabl. XXVII, s. 306); Złocieniec, woj. koszalińskie, stanowisko nieokreślone, 4 egzeoplerso (Janocha, Lachowicz 19720, s. j&, ryc. 10 b-e>; Źydowo. woj. koszalińskie, skarb. 1 eczeaplars (fi o 1 1 a o w 1956, t. 7, tabl, Ib) .Por takie: Kossiou 1919, s. l8b, prsyp. 1| 8prockhofx 1926, s. 66; P e t e r son 1929, s. 91,

⁶¹ 4 u k a 1979 b, s. 215.

²KoDsinna 1919, s. 1<i6, przyp. 1; 5 p. rockhoff 1931 b, s. 23,

^yc. 33 (oapa); 1932, s. 59, 61, tabl. 31 (mapa); Kostraewski 1956, s.

193, 194.

® S p r o c k h _:o f f 1936, t. I, s. 191.

1930 a, a. 126; Kostrzewakl 1966. *. 64, 67;

1

^Sprodkboff 1952, «• *0, 61, żabi, 30 (napa); 1937, s. 4?;    1956,

t. I. a. 188, t. II, sapa 39-

^Sprockhoff 1926, s. 68; 1931 b, s. 10; 1937, a. 4?;Petersan 1929, s, 91| Koatrzewsfcl 1958, a, 140.

2

Kesaiaaa 1917, s. 2.

3

^Szafrański 1955, s. 56; Łuka 1979 b, s, 216.

4

Sprockhoff 1926, s. 71| 1932, s, 60,

5

^Sprockhoff 1926, s. 70, 71, rjrc, 16 (mapa); 1932, s, 59-61;    1956,

t, I, s. 191.

6

* p r o c k h o f f

1972, a. 160. 163.