75782 zdjeY1

Elf Kia — wyróżnikiem formalnym tego gatunku greckiej proweniencji był dystycb -elegijny fclegiacki . czyli dwuwiersz złożony z heksametru zob. $. 2i6,i i pentametru, natomiast wyróżnikiem treściowym był charakter żałobny. Elegia, jak wiemy z Portyki Arystotelesa i Listu do Pilonów Horacego, spokrewniona była z trenem i epiccdium. Delikatność, subtelność i prostota charakteryzowały tonację stylistyczną gatunku. Z czasem elegia wzbogaca się tematycznie. Jeszcze na gruncie starożytnym pojawiają się tematy mitologiczne, a także miłość i ogótaofilozoficzna refleksja, przy czym — jeśli idzie o tonację uczuciową — dominuje smutek, nastrój „elegijny”.

\a gruncie polskim pierwsze elegie należy łączyć z twórczością polśko-łacińską Janickiego i Kochanowskiego: Elegiarum libri IV. Pierwsze po polsku pisane elegie powstają w dobie renesansu. Cechy digijności wykazuje wiele pieśni i fraszek Kochanowskiego. Jan Andrzej Morsztyn wprowadza do elegii barokową konwencję stylistyczną i koncept. W baroku spotykamy już elegię o tematyce religijnej (Potocki). Sentymentalizm znalazł w elegii niezwykle przydatną formę gatunkową (Karpiński, Studziński!.

Współczesna liryka, która najbardziej woli formy amorficzne, zachowuje niekiedy elegijny nastrój wypowiedzi, co pozwala wskazać na pokrewieństwo poszczególnych utworów z elrgią. Ostatnimi świadomymi nawiązaniami do tego gatunku były: Elegia no imieri Ludwika Waryńskiego Broniewskiego oraz Xenie i elegie Iwaszkiewicza j 1970),

Iren nazywany b.yw a również lamentem, żalem; rzadsza jest nazwa ładśdra oaenia - jest to utwór poetycki wywodzący się z obrządków pogrzebowych i jako taki spokrewniony jest z cpicedi u m i elegią. Jego treścią jest strata, jaką spowodowała śmierć, i żal wyrażany przez najbliższych zmarłego. Specyfika przeżyt ia czyjejś śmierci chroniła gatunek przed zmianami strukturalnymi cech, nastroju żalu i rozpaczy.

Strukturę tematyczną gatunku wyznacza obecność w utworze trzech części kompozycyjnych: I a u d a i i o, czyli pochwala osoby zmarłego i wyszczególnienie jego zasług — najczęściej chodziło o przedstawienie jej wielkości, dobroci, dzielności, a więc cech składających się na niepowszedniość postaci. Przymioty takie tłumaczą logicznie rozpacz, wyrażaną w drugiej części trenu — comploratio (płacz). Ostatnią rzęśt kumpozycyjno-treściową trenu nazywano ćonsolatio i zawierała ona próbę pocieszenia dotkniętych stratą.

W literaturze polskiej pierwsze tego typu utwory pojawiają się najpierw po łacinie: Paweł z Krosna, A. Krzywicki, K. Janicki. O ile wiadomo, pierwszy tren napisany po polsku powstał po śmierci Zygmunta Starego i jest autorstwa S. Kleryki. Najwybitniejszym utworem tego gatunku i najwybitniejszym utworem całej literatury staropolskiej są Treny Kochanowskiego, który stworzy! cykl składający się z dziewiętnastu trenów, podzielony pomiędzy owe trzy cząstki kompozycyjne. Funkcje lau-datio i comploratio mieszają się z dominacją comploratio; laudatio przybiera

bardzo specyficzną posiać, ponieważ chodzi o śmierć dziecka, natomiast funkcję ronsolatio pełni tren ostatni. Było to istotne nouum, ponieważ tradw ja przekazała gatunek w postaci pojedynczych utworów. Poeci czasów późniejszych chętnie korzystali ze wzoru, jaki dal Kochanowski. Najbardziej znany ze współczesnej literatury polskiej jest tomik poetycki Broniewskiego zatytułowany Anka — cykl utworów o charakterze żałobnym, który tym różni się od wzorca gatunkowego, że dominuje comploratio, a consolatio nie pojawia się wcale.

Gatunki pokrewne toepicedium i epitafium. Pierwsze z nich oznacza poemat żałobny, który nie wywodził się z obrządków pogrzebowych, jak tren, natomiast drugi utwór ma charakter cpigramatyczny, a więc zwięzły, krótki, jak przystało na utwory napisowe Ina płytach, frontonach budynków itp.j.

Epitalamium — starożytny gatunek liryczny, wywodzący się z obyczajowości greckiej i tamtejszej praktyki poetyckiej, pieśń weselna, utwór, którego treścią są zaślubiny i pochwała nowożeńców. W literaturze polskiej znane są utwory tego gatunku od wieku XVI. Pisali je najpierw poeci polsko-łacińscy: Dantyszck, Krzyck!, Janicki. Po polsku pisali cpilalamia Kochanowski i Szymonowie/, i poetycka praktyka w tym gatunku kończy się na literaturze oświeceniowej: Naruszewicz, Trembecki.

Epigramat krótki, zwięzły utwór, wywodzący się z greckich inskrypcji wierszowanych, uprawiany w zróżnicowanej formie metrycznej. W Polsce łacińskie epigramaty tworzył Andrzej Krzycki i osiągnął w tej twórczości autentyczne mistrzostwo. Jemu zawdzięczamy wprowadzenie do epigramatu problematyki okolicznościowej i nadanie mu charakteru satyrycznego. Kochanowski nazwał epigramat fraszką, choć nie wszystkie jego fraszki miały charakter cpigramatyczny.

Praszka (z włoskiego —Jrasca, drobiazg) — utwór wierszowany o charakterze epigramatycznym, często żartobliwy. Przed Kochanowskim spotykamy duży cykl fraszek autorstwa Reja (Figliki) mają one wszystkie (237) postać ośmiowersową, trzynastozgłoskową. Kochanowski zróżnicował fraszkę tematycznie i znajdujemy wśród jego fraszek utwory w tonacji serio: refleksyjne, filozoficzne, podczas gdy u Reja były to po prostu rubaszne facecje.

Fraszka ma liczną i bogatą progeniturę: w wieku XVII pisał fraszki J. A. Morsztyn, a także W. Potocki (Ogród, alt hit plewiony...', w wieku XVIII !§9 1'. K. Węgierski, I. Krasicki (Bajki i przypowieści). Mickiewicz i Słowacki, a także Norwid nadali jej kształt poteainy, refleksyjny. Młoda Polska zaś — satyryczny (A. Nowaczyński, T. Żeleński-Boy). Współcześnie fraszka wciąż istnieje i rozwija uę przede wszystkim w postaci żartobliwej. Trwałą pozycję zdobyły sobie jednak tylko bardzo mądre fraszki Stanisława Jerzego Lecą.

Madrygał wywodzi się z włoskiej pieśni pasterskiej zwanej pastareSa, która przekształciła się w pieśń miłosną i utraciła pierwotne, niezbyt zresztą precyzyjne

SIS