76011 IMG33 (3)

w

---—•—

o teorię i zdania logiczne (...) cały zestaw nowych działań n_at, się na te, które je poprzedzały, i to można już nazwać loeik?2^k (24).    ^u«^,Mzdaj

Zauważmy jednak, co przyjmuje się za podstawę zaisj. nienia tych nowych działań. Jest nią przede wszystkim dy. socjacja myśli od ich możliwych odniesień przedmioto. wych, umiejętność poddania refleksji samej refleksji, co Co], lingwood nazywa „świadomością drugiego rzędu” Jub „myśleniem o myśleniu**.¹⁹ Produkt tej dysocjacji Piaget nazywa „kombinatoryką” (combinatoire): „Dotychczas wszystko zachodziło stopniowo wskutek serii połączeń, podczM gdy kombinatoryczność łączy każdy element z każdym innym. Tak więc mamy tutaj do czynienia z nową jakością, którą charakteryzuje klasyfikacja wszystkich klasyfikacji lubseriacja wszystkich seriacji** (24). Co więcej, tworzy ona system mentalny zdolny do wystąpienia przeciwko przypadkowemu porządkowi lub uchwyconemu nieporządkowi doświadczenia, a także służy do sprawdzenia zarówno percepcji, jak i działań mentalnych wcześniejszych rodzajów, które ze swej natury pozostają nieadekwatne w stosunku do praktyki świata materialnego i społecznego: „Co więcej, logika zdań zakłada kombinację różnych połączeń w szczególny system odmiennych grupowań, które dotąd opierały się albo na wzajemności, albo na inwersji, na rożnych formach odwracałności” (24-25). Krystalizacja tych umiejętności u dziecka w wieku dorastania daje mu władzę myślenia, która jest nie tylko świadoma, ale i s a m o-Swiado-ma, nie tylko krytyczna w stosunku do działań z wcześniejszych etapów świadomości (metaforycznego, metonimiczne-/tf go i synekdochicznego), lecz także krytyczna w stosunku do

" K. G. Collingwood, The Idea of Hislory. London: Oxfbrd Univorsity Presa 1956, ss. 1-3. Zob. także: Louis O. Mink,Mind, Hislory, andDialectic: The Philoso-phy of R. C. Collingwood. Bloomington and London: Indiana Univcrsity Press 1969, ss. 82-92.

_rUktur tamtych działań. Można więc powiedzieć, że po-* ^ świadomości osoby dorosłej u dziecka łączą się nie L*0 ze zdolnością do działań logicznych, co podkreśla Iflaget, ale także do ironii - nie tylko ze zdolnością do Bwypowiadania stwierdzeń o świecie w szczególny sposób,

I ale także do ich wypowiadania na różne sposoby - co prze-[ j_avvia się w zdolności myśli (lub języka, nie ma to znaczenia, bowiem Piaget utożsamia je ze sobą na tym etapie) do powiedzenia jednego, a pomyślenia czegoś innego lub pomyślenia jednego, a wypowiedzenia tego na wiele odmiennych, niekiedy wzajemnie sprzecznych i nielogicznych sposobów.

Jeżeli Piaget uważa myślenie logiczne za najwyższy rodzaj myślenia, czyniąc z niego ostatni etap, do którego zdąża cały rozwój umysłowy jednostki, oznacza to, że wcześniej-Isze rodzaje poznania, charakteryzujące wcześniejsze etapy, stanowić będą niższe formy myślenia. Piaget nie proponuje [jednak takiej wykładni. Wręcz przeciwnie, podkreśla, że na ^kolejnym etapie rozwoju ontogenetycznego poprzedni rodzaj poznania nie jest usuwany, ale jest zachowywany, przezwyciężany i asymiłowany. Można więc sobie wyobrazić, że w sytuacjach, kiedy liczylibyśmy na przerwanie pewnego łańcucha logicznego rozumowania, aby przeciwstawić się jego implikacjom, które mogą być z niego wydedukowane, lub ponownie rozważyć adekwatność mniej lub bardziej istotnych przesłanek danej procedury hipotetyczno-dedukcyjnej, moglibyśmy uważać odwrócenie (czy regresję?) za bardziej „prymitywny” rodzaj poznania w stosunku do reprezentowanego przez wcześniejsze, przedlogiczne etapy w procesie rozwoju. Takie przejście stanowiłoby metalogiczny „zwrot" przeciwko samej logice, w imię ponownego umieszczenia świadomości w relacji do jej środowiska, przedefinio-wania rozróżnienia między podmiotem a środowiskiem lub rekonceptualizacji relacji między podmiotami, w specyficznie nielogiczny, bez mała imaginacyjny sposób.