IMG 33

r

i przy którym współpracowali również Peter L. Berger i Helmut Wagner, prowadził na początku lat pięćdziesiątych badania terenowe we wspólnotach kościelnych w RFN^{1 2}. Książkę poprzedziła szeroko cytowana recenzja zbiorcza³, w której Luckmann ostro skrytykował ówczesną „socjologię religii na zlecenie”. Recenzja ta zyskała niezwykle szeroką, jak na ten gatunek, recepcję: co więcej, została wręcz uznana za „cezurę” niemieckojęzycznej socjologii religii. Początek i punkt wyjścia tomu stanowi ostrą krytykę „nowszej socjologii religii”⁴. Literatura krytykowana w Imisible Religion jest z pewnością przestarzała³. Aczkolwiek przegląd ówczesnej „nowszej socjologii religii” stanowić może raczej przedmiot zainteresować historyków, to jednak niektóre punkty krytyki pozostają słuszne jeszcze w odniesieniu do wielu badań, przeprowadzanych obecnie. Ważniejszy jest jednak teoretyczny koncept Niewidzialnej religii i jego konsekwencje dla socjologii religii.

Choć już we freiburskim tomiku Luckmann naszkicował zarysy swojej koncepcji, to dopiero w następnym okresie znalazła ona — przede wszystkim w efekcie współpracy z Peterem L. Bergerem — bardziej wyraziste ujęcie. Jeszcze w tym samym roku (1963) obaj wykorzystali perspektywę socjologii wiedzy dla socjologii religii (od jej funkcjonalnego nastawienia odstąpi później nie Luckmann, lecz Berger). Współpraca obu socjologów uwieńczona zostanie — po następnym, noszącym wyraźne piętno Gehlena, wspólnym artykule z dziedziny socjologii religii⁵ — przez ich Social Construction of

Reality (1966). Dzieło to, stanowiące „teorię socjologii wiedzy”, dało na poziomie międzynarodowym początki szkole i wkrótce już awansowało do miana „klasyki socjologii wiedzy”. Przy tym jednak oddziałało ono również na prace obu autorów w obszarze socjologii religii. W następnym roku (1967) Berger opublikował mianowicie książkę, którą nazwać by można jego głównym dziełem z dziedziny socjologii religii: The Sacred Canopy. Elements of a Sociological Theory of Religion ? I w tym samym roku ukazała się w Nowym Jorku u MacMillana The lnvisible Religion Luckmanna. Obydwaj spróbowali uczynić fenomenologiczne założenia socjologii wiedzy owocnymi dla socjologii religii, a z próby tej wyniknęły długofalowe konsekwencje nie tylko dla teorii i praktyki badawczej socjologii religii^{6 7}.

Powodu, dla którego zostanie tu oto zaprezentowane niemieckie tłumaczenie amerykańskiego wydania, nie dostarcza bynajmniej jego szczególne wyrafinowanie stylistyczne⁸. Baczono raczej na to, by nie zatrzeć charakterystycznych cech oryginalnego tekstu. Tłumaczenie wersji amerykańskiej znajduje swe uzasadnienie w tym, że — co niemiecka recepcja wielokrotnie przeoczała — w niektórych ważnych punktach odbiega ona od starszego niemieckiego tekstu. Zawiera ona dwa dodatkowe rozdziały, w których, po pierwsze, zaakcentowana została funkcjonalistyczna koncepcja religii, a po drugie, zaprezentowane zostały treści nowej społecznej formy religii⁹. Ponadto do amerykańskiej wersji weszły ważne idee, noszące piętno „społecznej konstrukcji rzeczywistości”. Tu po raz pierwszy daje się rozpoznać koncepcja religii, która, jak Luckmann sam zamierzył, sprowadzić miała

9

1

   Por. Th. Luckmann, Vier protestantisclie Kirchengemeinden. Beiichl ttber eine \ergleichende Uniersuchung, w: D. Goldschmidt. F. Greiner, H. Schelsky (red.), Soziologie der Kirchengemeinde, Stuttgart 1960.

2

   Th. Luckmann. Neuere Schriften zur Religionssoziologie (recenzja zbiorc/.a), w: KZfSS 12 (1960), str. 315 i nasL Por. K.-F. Daiber, Einleitung, w: tenże i Th. Luckmann (red.), 1983, 14.

3

   Por. M. Marty, Review ofThe Imisible Religion by Th. Luckmann, Christian Security 84 (marzec 1967), 346; Th. F. Hoult, Review ofThe Invisible Religion by Th. Luckmann, Social Forces 46 (1967), 302 i n.

4

   Recenzje w: Frankfurter Hefien XIX/7 (1964), KólnerZeitschrift fur Soziologie und Sozialpsychologie 2 (1964), Revue des Sciences Philosophiques et Theologiques 49 (1965) itd. Por. E. Rosanna i C. Sartori (1973).

5

   P. L. Berger i Th. Luckmann, Secularisation and Pluralism, w: IJRS 2 (1966).

6

   New York/Garden City 1967; ang.: The Social Reality of Religion, London 1969; niem.: Zur Dialektik von Religion und Gesellschaft. Frankfurt 1973.

7

   K. Dobbelaere, C/SR, An Alle mat ive Approach to Sociology of Religion in Europę: ACSS and CISR Compared, w: Sociological Analysis 1989, 50:4, 377-387.

8

   Na konto tłumacza zaliczyć można fakt, iż praca ta była dla niego zajęciem ubocznym i wykonana została bez żadnej finansowej gratyfikacji. Podziękowania za udzielone wsparcie należą się Heidi Hoyermann, Susan Wach i — całkowicie bezinteresownej — Beatrice Rehmann.

9

   Wersja angielska zawiera osobny rozdział, poświęcony antropologicznej funkcji religii; dołączony został nowy rozdział, poruszający nowoczesną problematykę religijną.