76200 ScannedImage 39

Grekiem, lecz Syryjczykiem, który mówił w domu po aramejsku i znał dodatkowo poza tymi dwoma językami jeszcze język arabski. Jego dziadek Mansur ibn Sargun był administratorem finansowym Damaszku w czasie jego podboju i wraz z biskupem Damaszku przyczynił się do poddania tego miasta. Pozostał na swym stanowisku za panowania muzułmanów, a następnie urząd ten objął po nim ojciec Jana. Jako młody mężczyzna Jan uczestniczył w pijackich hulankach Jazlda, syna Mu'awiji, i al-Ahtala i objął po ojcu to najważniejsze stanowisko w rządzie arabskim. W wieku lat trzydziestu zrezygnował z \iciech życia na rzecz ascezy i pobożności. Eesztę życia spędził w klasztorze św. Saby blisko Jerozolimy. Tutaj zmarł około 748 r. Wśród dzieł Jana z Damaszku jest dialog z pewnym „Saracenem‘^{ o boskości Chrystusa i wolności woli ludzkiej, którego zamierzeniem jest obrona chrześcijaństwa. Jest to podręcznik służący za przewodnik chrześcijanom w ich sporach z muzułmanami. Sam Jan prawdopodobnie odbył wiele takich dyskusji w obecności kalifa. Jego wpływ na kształtowanie się szkoły kadarytów łatwo można wykryć. Tradycja przypisuje Janowi z Damaszku opowiadanie o ascecie Barlaamie i hin. duskim księciu Jozafacie, być może najsławniejszy literacki utwór religijny wieków średnich. Nowożytni krytycy uważają tę historię za chrześcijańską wersję pewnego epizodu z życia Buddy, który pod imieniem Josaphata (lub Joasapha) został kanonizowany — co może wydawać się dziwne — zarówno przez Kościół łaciński, jak i grecki. W ten sposób Budda został dwa razy świętym chrześcijańskim. Średniowieczna opowieść o Barlaamie i Jozafacie sięga wstecz przez łacinę, grekę i gruziński do arabskiego i jest widocznie tłumaczeniem z pahlewi dokonanym po śmierci św. Jana²⁰. Istnieje wzmianka w al-Fihrist²¹ o Eitdb al-Budd (Księga o Buddzie) i o Kitdb Buddsaf. Jan Cliry-zostomos uważany jest za największego i ostatniego teologa wschodniego kościoła greckiego. W literaturze kościelnej hymny, które on ułożył (niektóre z nich są jeszcze dzisiaj zamieszczane w protestanckich śpiewnikach) przedstawiają najwyższe szczyty piękna, jakie osiągnęli poeci Kościoła chrześcijańskiego. Twórca hymnów, teolog, orator, pisarz polemiczny, ojciec bizantyjskiej muzyki i ko-dyfikator sztuki bizantyjskiej, wyróżnia się jako ozdoba Kościoła za panowania kalifatu.

CIIARYDŻYCI

Kadaryci byli najwcześniejszą filozoficzną szkołą myśli w islamie, natomiast charydżyci stworzyli pierwszą religijno-polityczną sektę. Ci śmiertelni przeciwnicy 'Alego, niegdyś jego poplecznicy, wielokrotnie powstawali zbrojnie przeciwko przywilejowi przyznawanemu Qurajszytom, według którego kalifem powinien być tylko ktoś spośród nich ²². W dążeniu do zachowania prymitywnych

^M Taulus Peetrus w Annalecta Bollandiana, t. XLIX, Brussels 1931, s. 27G-312. ¹¹ S. 305.

¹³ Ibn al-ćlawzi, Naqd    w-al-' Ulama’, Cairo 1340, 8. 102.

demokratycznych zasad islamu purytańscy charydżyci stali się powodem rozlewu krwi w pierwszych trzech wiekach ery muzułmańskiej. Z biegiem czasu zabronili kultu świętych, lokalnych pielgrzymek oraz zakładania bractw su-fistycznych. Dziś a stnieją nadal w postaci podgrupy zwanej ibadycką (pospolicie abadycką), od Ibn Ibada²³ (druga połowa Iw. ery muzułmańskiej), najbardziej tolerancyjnego z założycieli odłamów charydżyckich. Obecnie są rozrzuceni w Algierii, Trypolitanii i Omanie i dopiero stąd przyszli do Zanzibaru.

MUKDŻYCI

Drugą sektą, lecz o mniejszym znaczeniu, która powstała w czasach omaj-jadzkich, była sekta murdżycka. Podstawowy artykuł jej wiary polegał na zawieszeniu (irgd’) wyroku przeciwko wiernym, którzy popełniają grzechy, i na niezaliczaniu ich do niewiernych -ⁱ. Wyraźniej jeszcze murdżyci odrzucali dopatrywanie się w zniesieniu religijnego prawa przez omajjadzkich kalifów usprawiedliwiającego powodu do odmawiania temu domowi posłuszeństwa należnego mu jako politycznemu de facto przywódcy islamu. Dla wyznawców tej doktryny wystarczał fakt, że Omajjadzi byli nominalnymi muzułmanami. 'TTtman i 'Ali, jak również i Mu'awija, byli sługami Boga i tylko przez samego Boga muszą być sądzeni. Ogólnie biorąc, murdżyci opowiadali się po stronie tolerancji. Najwybitniejszym przedstawicielem umiarkowanego skrzydła tego kierunku był wielki teolog Abu Hanifa (zm. 767), który założył pierwszą z czterech ortodoksyjnych szkół prawniczych islamu.

SZYITYZM

Szyityzm, jeden z dwóch wrogich obozów, na które rozdzielił się islam w wyniku sporu o kalifat, przyjął wyraźną formę za czasów Omajjadów. Powstał wówczas imama t i odtąd jest ciągle elementem, który odróżnia sunnitów (ortodoksów) od szyitów. Wytrwałość, z jaką szyici przylgnęli do podstawowego wierzenia w 'Alego i 'Alego synów, jako prawdziwych imamów, podobna do wytrwałości rzymskokatolickiego Kościoła w obstawaniu przy dogmacie dotyczącym Piotra i jego następców, pozostała ich cechą wyróżniającą. Założyciel islamu uczynił objawieniem Koran — pośrednika pomiędzy Bogiem a człowiekiem. Szyici uczynili tym pośrednikiem osobę, imama²⁵. Do „wierzę w Al-

²³ Aś-Sahrastani, s. 100; al-Bagdadi, wyd. Hitti, s. 87 n.; al-Igi, s. 356.

³* Por. al-Bagdadi, 3. 122-123; Ibn Hazm, t. II, s. 89.

2s Wywodzi się z arabskiego rdzenia o znaczeniu poprzedzać, prowadzić. Termin ten, który występuje w Koranie (2, 118; 15, 79; 25, 74; 36, 11), jest zwyczajnie zastosowany do osoby, która w praktykach kanonicznych pokazuje rytualne czynności. Początkowo Prorok, a po nim kalifowie lub ich przedstawiciele spełniali ten obowiązek. Ibn yaldun, Muqaddama, s. 159-160.

u - Dzieje Arabów 209