77560 skanuj0094 (23)

94 Część I, 3: Teoria architektury

nicy wznosząc budowlę w jakimś miejscu układali od wewnętrznych ścian począwszy ku zewnętrznej ich stronie wystające belki, przestrzeń między belkami murowali, a gzymsy i szczyty ozdabiali dla piękniejszego wyglądu drewnianym ornamentem. Następnie przycinali wystające części belek, wyrównując je według linii i pionu ścian. Ponieważ jednak wydawało im się to brzydkie, chcąc zakryć przykre dla oka przycięte końce belek przybijali na nich tabliczki o kształcie dzisiejszych tryglifów i malowali je błękitnym woskiem. W ten sposób owe zakryte miejsca przybrały w budowlach doryckich formę tryglifów, a odstępy między belkami formę metop. Następnie inni architekci w innych budowlach kładli w linii pionowej ponad tryglifami wystające krokwie dachowe, a końce ich profilowali. Tak więc sposób układania belek doprowadził do ukształtowania tryglifów, podobnie jak z występu krokwi powstały modyliony pod gzymsami. Dlatego często w budowlach kamiennych kształtuje się modyliony nachylonym podcięciem, co jest naśladownictwem krokwi; również ze względu na spływ wody muszą być nachylone. Tak więc elementy tryglifów i modylionów powstały w architekturze doryckiej jako naśladownictwo konstrukcji drewnianej.

Księga piąta Rozdział pierwszy

Grecy zakładają fora na planie kwadratowym, z bardzo obszernymi podwójnymi portykami oraz ozdabiają je gęsto ustawionymi kolumnami i architrawami z kamienia lub marmuru, a nad nimi na piętrach budują krużganki. Natomiast w miastach italskich nie można postępować w podobny sposób, gdyż tradycja przekazana przez przodków każe na forum urządzać zapasy gladiatorów. Z tego powodu dookoła miejsca, gdzie odbywają się widowiska," trzeba dać szersze interkolumnium, a w kolumnadzie umieścić kantory bankierów, na wyższych zaś piętrach galerie dla widzów; wszystko to powinno być rozplanowane stosownie' do użytku i dochodu, jaki to państwu przynosi.

Wielkość forum należy dostosować do liczby mieszkańców,, trzeba jednak uważać, by z jednej strony nie było ono za małe dla celów użytkowych, z drugiej zaś aby z powodu zbyt małej liczby ludzi nie wydawało się puste. Szerokość forum powinna się równać dwóm trzecim jego długości, w ten bowiem sposób kształt jego będzie podłużny i dostosowany do potrzeb widowisk. Kolumny górne powinny być o jedną czwartą niższe od dolnych, dlatego że dolne kolumny dźwigając ciężar muszą być mocniejsze, jak również dlatego, że powinno się w tym naśladować żywą przyrodę. Wszystkie bowiem drzewa o smukłych pniach, jak jodła, cyprys i sosna, są grubsze u dołu, następnie zaś w miarę wzrostu zwężają się w sposób naturalny i równomierny aż do samego wierzchołka. Skoro więc natura rosnących drzew tego wymaga, właściwe jest, by górne kolumny były niższe i cieńsze od dolnych.

Place pod bazyliki powinny bezpośrednio przylegać do forum, i być wytyczane po najcieplejszej jego stronie, ażeby kupcy w zimie mogli się tam spotykać bez narażania się na dokuczli-wości niepogody. Szerokość ich nie powinna być mniejsza od jednej trzeciej i nie większa od połowy ich długości, chyba że warunki lokalne staną na przeszkodzie i zmuszą do zastosowania odmiennych proporcji. Jeśli zaś plac będzie za długi, trzeba na jego końcach wznieść hale chalcydyjskie, tak jak w bazylice Julijskiej w Akwilei¹⁷. Kolumny bazyliki powinny mieć wysokość równą szerokości portyku, ta zaś ma się równać jednej trzeciej przestrzeni środkowej. Kolumny górne, stosownie do lego co wyżej napisałem, powinny być niższe od dolnych. Balustrada między górnymi a dolnymi kolumnami powinna być o jedną czwartą niższa od górnych kolumn, ażeby przechadzający się na górnym piętrze bazyliki nie byli widziani przez kupców. Architrawy, fryzy i gzymsy powinno się wykonać w proporcjach odpowiadających kolumnom, tak jak to wyjaśniłem, w księdze trzeciej.