78022 Zoologia

dużym zmianom; np. wyróżniane dawniej euryapsydy obecnie są generalnie uważane za diapsydy, które wtórnie straciły jedną parę otworów skroniowych. Zdaniem części naukowców diapsydami, które wtórnie straciły obie pary otworów skroniowych są żółwie - jednak ich pozycja systematyczna jest jeszcze przedmiotem sporu.

Żółwie i krokodyle mają czaszkę akinetyczną, tzn. kości szczęki są zrośnięte z puszką mózgową. U węży kości szczęki połączone są z czaszką ruchomo za pomocą więzozrostów - jest to tzw. czaszka kinetyczna. Żuchwę gadów budują kości: zębowa, stawową, nadkątowa, kątową i wieńcowa. Kość kwadratowa łączy żuchwę z mózgoczaszką.

Kręgosłup

Kręgosłup gadów składa się przeważnie z 5 odcinków:

•    1. Szyjny - kręgi bez powierzchni stawowych dla żeber lub zestawiające się z krótkimi żebrami nie sięgającymi mostka. Pierwszy kręg nazywa się kręgiem szczytowym (atlas). Nie posiada trzonu (u współczesnych) i składa się tylko z pierścienia kostnego. Drugi kręg - obrotowy, posiada ząb do połączenia z kręgiem pierwszym. Następne kręgi mają budowę typową dla kręgów szyjnych.

•    2. Piersiowy (Mostkowy) - kręgi opatrzone powierzchniami stawowymi dla żeber.

•    3. Lędźwiowy - kręgi bez powierzchni stawowych dla żeber.

•    4. Krzyżowy - Przeważnie 2 kręgi. Zrastają się za pośrednictwem żeber z miednicą.

•    5. Ogonowy - u niektórych kilka początkowych kręgów łączy się z krótkimi żebrami.

Jaszczurki posiadają w zasadzie 4 odcinki kręgosłupa: szyjny (8 kręgów), mostkowo-lędźwiowy (tułowiowy) (22 kręgi), krzyżowy (2 kręgi) i ogonowy (kilkadziesiąt kręgów). U beznogich jaszczurek i węży występuje tylko odcinek tułowiowy i ogonowy; nie ma mostka. U żółwi wyróżnia się odcinek szyjny, tułowiowy i krzyżowy, które są zrośnięte z płytkami kostnymi puklerza oraz ogonowy. Żebra są zrośnięte z płytkami kostnymi pancerza, więc nie ma ruchomej klatki piersiowej. Kręgi gadów są przeważnie przodowklęsłe.

szkielet pasów i kończyn

Kończyny gadów są dobrze rozwinięte, zredukowane lub brak ich zupełnie. U gadów posiadających kończyny pas barkowy jest dobrze rozwinięty i składa się z kości kruczej, przedkruczej, łopatki i obojczyka. Pas miednicowy tworzy zamknięty pierścień otaczający otwór miednicowy. Złożony jest z 2 kości bezimiennych, które łączą się z kręgami krzyżowymi oraz ze sobą tworząc spojenie łonowe i kulszowe. Każda kość bezimienna złożona jest z kości biodrowej, kulszowej i łonowej. U węży i beznogich jaszczurek szkielet pasów barkowego i miednicowego jest przeważnie zredukowany.

Uzębienie

Brak u żółwi, u pozostałych dobrze rozwinięte. Zęby większości gadów, oprócz agam i kameleonów, podlegają stałej wymianie (polifiodontyzm). Wyróżniane są trzy typy osadzenia:

•    akrodontyczne - osadzone podstawą na kościach szczęki lub żuchwy

•    pleurodontyczne - przytwierdzone z boku kości

•    tektodontyczne - osadzone w zębodołach (tylko krokodyle)

Zęby mogą występować na kościach szczękowych, żuchwie, lemieszu, kościach podniebiennych i skrzydlastych (formy prymitywne) lub na kościach szczękowych i żuchwie (formy młodsze filogenetycznie). U niektórych są podobne do siebie (homodoncja), a u innych zróżnicowane (heterodoncja).

Układ mięśniowy

Umięśnienie gadów jest bardziej zróżnicowane niż umięśnienie kręgowców niższych. Charakteryzuje się:

•    silnym zanikiem metamerii mięśniowej

•    rozwinięciem się mięśni szyjnych

•    rozwojem mięśni międzyżebrowych, odgrywających ważną rolę w mechanizmie oddychania (nie ma tych mięśni u żółwi - jako mięsień oddechowy funkcjonuje u nich mięsień poprzeczny brzucha)

•    skomplikowaną muskulaturą kończyn