78075 IMG$42 (2)

z określonym ryzykiem pojawienia sdę trudności wychowawczych, co w procesie wychowania nie jest na pewno bez znaczenia do wypracowania skutecznej strategii oddziaływań.

Problematyka przyczyn nieprzystosowawczych zachowań uczniów — jak już wspomniano — doczekała sdę wielu opracowań naukowych, których autorzy zajmują jednak różne stanowiska w tej sprawie. Brak zgodności pod tym względem jest na ogół wynikiem reprezentowanej przez nich określonej orientacji teoretycznej, dotyczącej regulacji zachowania się człowieka (por. Woody R. H., 1969). Tak na przykład, uczeni hołdujący* teoriom psychoanalitycznym, których gorącymi rzecznikami byli m.in. Z. Freud. C. G. Jung, A. Adler i E. H. Erikson, skłonni są upatrywać przyczyn nieprzystosowania społecznego w okresie' wczesnego dzieciństwa; tłumaczą je uruchomieniem różnego rodzaju mechanizmów obronnych redukujących nadmierne napięcia psychiczne i działających w sferze przeżyć podświadomych. Inne zgoła stanowisko w tej sprawie zajmują ci, którzy podzielają poglądy na temat uwarunkowań zachowań ludzkich takich psychologów, jak B. F. Skinner, H. J. Eysenck, D. H. Mowrer, J. Dollard i L. C. Miller. Pozostając pod wyraźnym ich wpływem, są zdania, iż trudności wychowawcze powstają przede wszystkim jako rezultat wadliwie przebiegającego procesu uczenia się, rozumianego w sensie zarówno nabywania wiadomości i umiejętności, jak również przyswajania sobie określonych sposobów postępowania w życiu codziennym. Ponadto istnieje wiele innych teoria zachowania rzutujących na stanowiska zajmowane w.sprawie przyczyn trudności wychowawczych (por. Malewski A., 1964; Wepman J. M. i Heine R. W., 1963).

Pomimo rozbieżności, w kwestii szczegółowego ujmowania przyczyn trudności wychowawczych, istnieją pewne wspólne punkty widzenia niektórych idh aspektów. Nikt w zasadzie nie ma już dziś wątpliwości, że źródłem nieprzystosowania społecznego jest co najmniej kilka czynników. Są nimi — według dialektycznej teorii rozwoju psychicznego (Zebrowska M., 1986, s. 152—171):

1)    zadatki organiczne, które dziecko przynosi ze sobą na świat;

2)    środowisko obejmujące swym zasięgiem wszelkie bodźce działające na dziecko z zewnątrz, i to począwszy już od pierwszych chwil jego życia; 3) aktywność własna dziecka, zależna częściowo

od wspomnianych zadatków wrodzonych (czynników biologicznych) i wpływów środowiska, w jakim ono przebywa; 4) oddziaływania wychowawcze, będące świadomym organizowaniem aktywności własnej dziecka po to, aby ukształtować w nim osobowość zgodnie z uznawanymi społecznie normami, zasadami, ideałami.

Podział przyczyn trudności wychowawczych ze względu na cztery podstawowe czynniki rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży — mimo swego niewątpliwego waloru praktycznego — nie spełnia jednak w pełni wymagań, jakie stawia się poprawnej klasyfikacji. Pozbawiony jest on mianowicie. jednolitej zasady podziału. Zgodny z taką zasadą jest na ogół podział przyczyn trudności wychowawczych wyróżniający: 1) przyczyny endogenne tkwiące w dziecku i 2) przyczyny egzogenne tkwiące w środowisku, w jakim żyje dziecko. Na pierwsze z wymienianych przyczyn składają się przyczyny biopsychiczne wraz ze źle ukierunkowaną aktywnością własną dziecka, na drugie czynniki społeczne (środowiskowe) oraz popełniane, błędy w procesie wychowania. Ale również i ten podział budzi pewne zastrzeżenia. Nie uwzględnia bowiem tak istotnego faktu, jakim jest nierozłączni ość wszelkich 'czynników określających sposób zachowania się człowieka. Z punktu widzenia jego rozwoju nie jest możliwe rozłączne funkcjonowanie czynników biologicznych, psychicznych i społecznych. Człowiek tak długo jak żyje, pozostaje swoistą całością bio-psycho-społeczmą. Dlatego też wszelkie wyodrębnienie takich czy innych czynników jest z reguły dużym uproszczeniem obiektywnie istniejącego stanu rzeczy (por. Spionek H., 1966, s. 14). Jednak do celów poznawczych jest ono nieodzowne i ma duże znaczenie praktyczne.

Przyczyny egzogenne i endogenne trudności wychowawczych uwzględniają wszystkie znane współcześnie klasyfikacje głównych źródeł nieprzystosowania Społecznego. Tak np. J. Konopnicki (1971, s. 109—148) wyróżnia pcrzyczyny środowiskowe i tzw. przyczyny wrodzone; wśród przyczyn środowiskowych największą wagę przywiązuje do przyczyn tkwiących w środowisku domowym i środowisku szkolnym; natomiast przyczyn wrodzonych nieprzystosowania społecznego upatruje głównie w niewłaściwym przebiegu ciąży i porodu, w tym zwłaszcza porodowego urazu

37